ეუთოს მინსკის ჯგუფის ყოფილმა თანათავმჯდომარემ (აშშ), აშშ-ს ყოფილმა ელჩმა აზერბაიჯანში (2010-2011 წწ.), ამჟამად კი ანალიტიკური ცენტრის Atlantic Council -ის ანალიტიკოსმა მეთიუ ბრაიზამ, ივლისის თვეში გამოქვეყნა სტატია Atlantic Council -სათვის სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვარზე მიმდინარე სამხედრო შეტაკებებისა და მთიანი ყარაბაღის კონფლიქტის მოგვარების პროცესის შესახებ, სადაც ის აზრს გამოთქვამდა, რომ რეგიონში ორ ყველაზე გავლენიან მოთამაშეს, რუსეთსა და თურქეთს, რომელთაგანც ერთი მოკავშირულ ურთიერთობაშია სომხეთთან და მეორე აზერბაიჯანთან შეუძლიათ შეავსონ ყარაბაღის პროცესთან დაკავშირებული „დიპლომატიური ვაკუუმი“ და დაითანხმონ სომხური და აზერბაიჯანული მხარეები დაუბრუნდნენ მოლაპარაკების მაგიდას.
ამ თემაზე „არაჯინ ლრატვაკან“-მა ისაუბრა ერევნის სახელმწიფო უნივერსიტეტის საერთაშორისო ურთიერთობების ფაკულტეტის პოლიტიკური ინსტიტუტებისა და პროცესების კათედრის ხელმძღვანელთან, პოლიტიკურ მეცნიერებათა დოქტორთან, პროფესორ გარიკ ქერიანთან.
ბრაიზას სტატიის მითითებით, ქერიანმა აღნიშნა, რომ მოლაპარაკებების ჩარჩოს შეცვლის მცდელობები ახალი არ არის. მას 20-25 წლის ისტორია აქვს.
„ეუთოს მინსკის ჯგუფი, რომელიც 1992 წელს შეიქმნა, თუ არ ვცდები, მოიცავს 11 სახელმწიფოს – სამხრეთ კავკასიის კონფლიქტურ სახელმწიფოებს, სამ თანათავმჯდომარე ქვეყნებს – რუსეთს, საფრანგეთს და შეერთებულ შტატებს, აგრეთვე რიგ მეზობელ, რეგიონულ და ევროპულ ქვეყნებს – თურქეთს, ბელორუსიას, შვედეთს, გერმანიას და ა.შ. თუ დოკუმენტი საბოლოოდ დამტკიცდება, ის სამი თანათავმჯდომარე ქვეყნის შემდეგ წარედგინება 11 წევრ ქვეყანას, რომლებიც ეუთოს მინსკის ჯგუფის წევრები არიან. უნდა აღვნიშნო, რომ თურქეთი ყოველთვის ცდილობდა თავისი სტატუსით ერთი ნაბიჯით წინ წაულიყო, მინსკის ჯგუფის თანათავმჯდომარეებში შესულიყო, რადგან აზერბაიჯანის ოფიციალური პროპაგანდის საფუძველზე, მათ მიაჩნიათ, რომ მინსკის ჯგუფის ახლანდელი თანათავმჯდომარეები “ანტი-აზერბაიჯანელები არიან”.
მაგრამ მეთიუ ბრაიზას ნათქვამში არის დიდი ჭეშმარიტება, ანუ, მინსკის ჯგუფის თანათავმჯდომარეებმა კარგად ვერ იმუშავეს და არც ახლა მუშაობენ, რადგან ამ 25 წლის განმავლობაში სხვადასხვა რამ ხელს უშლიდა მათ ეფექტურ მუშაობას. მაგალითად, ამ პროცესს ხელი შეუშალა სამხრეთ კავკასიაში სამი ქვეყნის, საფრანგეთის, შეერთებული შტატებისა და რუსეთის ინტერესების გადაკვეთამ. შემდეგ ეტაპზე ხელისშემშლელი იყო ანტიდასავლურ პოლიტიკა ირანის მიმართ, რადგან ისინი ყოველთვის ყარაბაღის ტერიტორიას ირანის მოსაზღვრედ განიხილავდნენ, რომელსაც გარკვეული სტრატეგიული მნიშვნელობა აქვს. შემდეგ მოხდა რუსეთ-დასავლეთის კონფლიქტი, სანქციები, რომლებიც ევროკავშირმა და შეერთებული შტატებმა დაუწესეს რუსეთს. მარტივი ლოგიკის თანახმად, თუ თანათავმჯდომარე ქვეყნები ერთმანეთის წინააღმდეგ დამსჯელ საშუალებებს იყენებენ, მაშინ როგორ ითანამშრომლებენ ისინი კონფლიქტის მოგვარების საკითხში?
რომ აღარაფერი ვთქვათ, მაგალითად, რუსეთ-თურქეთ-ირანის დაძაბულობის ზრდაზე დასავლეთის ქვეყნების მიმართ. ყარაბაღის კონფლიქტის მოგვარება ყოველთვის ექვემდებარებოდა ამ ზემოთჩამოთვლილს.
ამას შეგვიძლია დავუმატოთ რუსეთის ფლირტი აზერბაიჯანთან, რომლის მიზანია აზერბაიჯანის რუსული გავლენის სფეროში მოქცევა, მათ შორის კუხო-სა და ევრაზიის ეკონომიკურ კავშირში გაწევრიანება. ამავე დროს, რუსეთის მთავარი სტრატეგიული ხაზია აღადგინოს გავლენა პოსტსაბჭოთა სივრცეში, სამხრეთ კავკასიაში თურქეთის შეღწევის თავიდან ასაცილებლად.
მაგრამ სადღაც მეთიუ ბრაიზა ცდილობს ეს ყველაფერი სერბულად გააკეთოს. თუ გახსოვთ, ბოსნია-კოსოვოს კონფლიქტების დროს, საერთაშორისო თანამეგობრობამ კვლავ ვერ იპოვა გამოსავალი და ორივე შემთხვევაში სერბეთზე გამოიყენებოდა სამხედრო დარტყმების პოლიტიკა. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მიღებულ იქნა გადაწყვეტილება პრობლემის მოგვარების შესახებ, იგი წარუდგინეს სერბეთს, სერბეთმა უარი თქვა და ამის შემდეგ დაუყოვნებლივ დაიწყო ნატომ დაბომბვა. მაგრამ სერბული ვერსია, რომელიც მეთიუ ბრაიზას თავში უდევს იმ ვარიანტით, რომ რუსეთი და თურქეთი, აზერბაიჯანის, სომხეთისა და მთიანი ყარაბაღის გარეშე, რაღაც ფორმატით იპოვნიან ამონახსნს შემდეგ კი ძალის გამოყენებით აიძულებენ სომხეთსა და აზერბაიჯანს შეასრულონ ეს გადაწყვეტილება, ისე, როგორც ეს ხდებოდა 100 წლის. მაგრამ მეთიუ ბრაიზას, რა თქმა უნდა, არ აქვს ცოდნა იმის შესახებ, თუ რა მოხდა 100 წლის წინ. მას აქვს ინფორმაცია, ვთქვათ, სერბულ ვერსიაზე. ”ამას ეწოდება კონფლიქტის იძულებითი მოგვარება, როდესაც კონფლიქტის მხარეებს იძულებით აწყნარებენ, აიძულებენ მიიღონ მესამე მხარის ან შუამავლის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება“- თქვა გარიკ ქერიანმა.
ქერიანის აზრით, მეთიუ ბრაიზა არასწორია იმ გაგებით, რომ თუ სერბული ვერსიით, 1990-იან წლებში ელცენის რუსეთმა კბილები არ გამოაჩინა და მდუმარედ მიიღო დასავლეთისა და ნატოს გადაწყვეტილებები, ახლა ასე არ არის და მინსკის ჯგუფის სხვა თანათავმჯდომარეები ნებას არ მისცემენ რუსეთს გააკეთოს ის, რაც მან გააკეთა 1990-იან წლებში.
”მეთიუ ბრაიზას მიერ შემოთავაზებული რუსეთ-თურქეთის ინიციატივა ყარაბაღის საკითხზე, მდგომარეობს იმაში, რომ რუსეთი და თურქეთი უგულველყოფენ მინსკის ჯგუფის თანათავმჯდომარეებს. მაგრამ მე ვერ წარმომიდგენია, რომ საფრანგეთმა და შეერთებულმა შტატებმა ნებაყოფლობით დატოვონ ეს საკითხი, რადგან ჩვენ აქ გვაქვს სამხრეთ კავკასიის დიდი კვანძის პრობლემა – ენერგეტიკული კომუნიკაციების პრობლემა, აქ არის ირანის პრობლემა – რუსეთთან დაკავშირებული პრობლემა. ამიტომ გამორიცხულია, რომ რუსეთა და თურქეთმა ერთად გადაჭრან ეს საკითხი, ისე როგორც 1921 წელს.
ამ კონტექსტში მე დიდ მნიშვნელობას ვანიჭებ ირანულ ფაქტორს, რადგან ირანს ასევე აქვს თავისი ინტერესები რეგიონში.
საერთოდ, XVI საუკუნიდან თურქეთი და ირანი აქ ტრადიციული მეტოქეები არიან, იმის გათვალისწინებით, რომ თურქული ელემენტის გააქტიურება ირანის სახელმწიფოში ირანის სახელმწიფოებრიობის დასასრულია. ირანელებს ეს ყველაფერი კარგად აქვთ გააზრებული და სწორედ ამ ყველაფრის გამო, მათ, როგორც ისლამურ ფუნდამენტალისტურ სახელმწიფოს, არასდროს არ გადაუდგამთ რაიმე ანტი-სომხური ნაბიჯი ამ 25-30 წლის განმავლობაში, ისინი ყოველთვის მუშაობდნენ ჩვენს სასარგებლოდ. ამას ისინი “ჩვენი ლამაზი თვალებისთვის” არ აკეთებენ, არამედ ითვალსიწინებენ თავიანთ ინტერესებს.
ბუნებრივია, მე ვერ წარმომიდგენია, რომ რუსეთი და თურქეთი, შეძლებენ აქ საკითხების გადაჭრას მარტო, ცალმხრივად, ევროკავშირის, შეერთებული შტატებისა და განსაკუთრებით ირანის გვერდით ავლით”, – თქვა გარიკ ქერიანმა.
