ამჟამინდელი რეალობის ანალიზით პოლიტოლოგები ცდილობენ განსჭვრიტონ შემდგომი მოვლენები რეგიონში, გამოკვეთონ სომხეთის შესაძლო ნაბიჯები. სომხეთი მზად უნდა იყოს სხვადასხვა სცენარისთვის, ახალი გეოპოლიტიკური “თამაშებისთვის”.
როგორ გადაწყდება არცახსი სტატუსის საკითხი? სად არის ეუთოს მისიის შუამავლობა? სანამ ამ ხშირად დასმულ კითხვებზე პასუხს გაარკვევს პოლიტოლოგი არა პაპიანი მონიშნავს პირველ ნაბიჯს, რომელიც უნდა გადადგას სომხეთმა, როგორც სუვერენულმა სახელმწიფომ.
„აუცილებელია სომხეთსა და იმ ქვეყნებს შორის ურთიერთობების საერთაშორისო სამართლის სფეროში გადატანა, რომლებმაც დაარღვიეს ჩვენი ქვეყნის უფლებები. ყოველივე ამას უნდა მიეცეს სამართლებრივი ფორმულირებები და იქნას გადაჭრილი. სხვადასხვა საერთაშორისო დოკუმენტის ციტირებით, პოლიტოლოგი ირწმუნება, რომ არცახის საკითხი ერთა ლიგისთვის სომხეთის საკითხის განუყოფელი ნაწილი იყო.
”საერთაშორისო ურთიერთობებში ნებისმიერი ტერიტორიის კუთვნილება განისაზღვრება საერთაშორისო სამართლის დოკუმენტში მოცემული სათაურით ამ ტერიტორიის მიმართ. ვინაიდან არ არსებობს საერთაშორისო სამართლებრივი დოკუმენტი არცახის რესპუბლიკის სტატუსის შესახებ მთიანი ყარაბაღის ტერიტორიაზე ან მთიანი ყარაბახის მიმდებარე ტერიტორიაზე, აშკარაა, რომ საერთაშორისო სამართლის თვალსაზრისით, მთიანი ყარაბაღი არასოდეს ყოფილა აზერბაიჯანის ნაწილი. საერთაშორისო ორგანიზაციებს, საერთაშორისო საზოგადოებას არასოდეს გამოუყვიათ არცახის საკითხი, როგორც იზოლირებული ტერიტორიული დავა. ეს იყო და კვლავ რჩება სომხეთის რესპუბლიკის აღმოსავლეთ საზღვრების საკითხად და როგორც ასეთი, ეს არის სომხეთის საკითხის შემადგენელი ნაწილი. ამის მიხედვით, არცახის საკითხის მოგვარება შესაძლებელია საერთაშორისო სამართლის საფუძველზე, ზესახელმწიფოების პასუხისმგებლობისა და მათი პოლიტიკური ნების საფუძველზე”, – თქვა პაპიანმა.
ზესახელმწიფოების პასუხისმგებლობისა და პოლიტიკური ნების გარდა, პოლიტოლოგი სარო საროიანი ახსენებს საკუთარ ინტერესებს, როგორც პრიორიტეტს XXI საუკუნეში. იგი აღნიშნავს რუსეთ-თურქეთის ურთიერთობების ჩამოყალიბების საკითხს, მათ სტრატეგიულ დონეს, მისი აზრით, ორი ფაქტორი უშლის ხელს, ერთია, დასავლეთის, აშშ-ს დომინანტი როლი რეგიონში და მეორე, თურქეთის ჩრდილოატლანტიკური ალიანსის წევრობა”.
პოლიტოლოგი ფიქრობს, რომ ეს თანამშრომლობა გაგრძელდება. ის ახსენებს რამდენიმე შესაძლო სცენარს, მაგრამ ხედავს სერიოზულ საფრთხეებს, განსაკუთრებით იმაში, რომ
”დღეს თურქული ნეო-ოსმალიზმისა და რუსული ევრაზიანიზმის იდეოლოგია არ ეწინააღმდეგება ერთმანეთს, მაგრამ ავსებენ ერთმანეთს და სანამ ორ ქვეყანას შორის არსებობს დაპყრობილი ან ნახევრად დაპყრობილი ტერიტორიები, როგორიცაა სამხრეთ კავკასია, უკრაინა, ბელორუსია ან მოლდოვა, მოსალოდნელია, რომ სხვა ქვეყნებიც მოექცევიან ამ ძალების ექსპანსიონისტული პოლიტიკის ზეწოლის ქვეშ. ჩვენი ერთ-ერთი პოტენციური გამოწვევაა, არ დავუშვათ სომხეთის ისე დასუსტება, რომ გადასახურდავებელი ვალიუტის მაგივრად გამოგვიყენონ. ხოლო თუ ამ დონემდე ჩამოვალთ ჩვენი გაცვლა გაცვლა შესაძლებელია თუნდაც უკრაინასთან, რომელსაც თურქეთი აპირებს მისცეს რუსეთს მართვადი ომის შედეგად. ეს მხოლოდ სცენარია, მაგრამ იგივე სცენარია, რაც განხორციელდა ყარაბაღის მეორე ომის დროს. მე ამას სერიოზულ საფრთხედ ვთვლი,” – ამბობს საროიანი.
პოლიტოლოგი ჰრაჩია არზუმანიანი ასევე წინასწარმეტყველებს ახალ მოვლენებს, მაგრამ მოუწოდებს არ იქნას აღქმული თურქეთი, როგორც მტერი სახელმწიფო.
”თურქეთის ინტერესები ამ შემთხვევაში ემთხვევა დასავლეთის ინტერესებს. სხვა გადაწყვეტილებებს არ უნდა დაველოდოთ. სომხეთის სახელმწიფოებრიობა მზად უნდა იყოს თურქეთის ნატოდან გამოსვლისათვის ისე, როგორც თურქეთის ნატოში დარჩენისთვის. დასავლეთი ახორციელებს თავის სტრატეგიას ჩვენს რეგიონში თურქეთის მეშვეობით. თურქეთის მტრად აღქმა, ჩემი აზრით, საშიშია. რეგიონში ”უფრო რთული” თამაშებია მოსალოდნელი”, – ამბობს არზუმანიანი.
ამ მომენტისათვის უკვე შეცვლილია არცახის საკითხის არსი. არა პაპიანის თქმით, მოლაპარაკებების განახლების შემთხვევაში თვითგამორკვევის პრინციპიც კი არ იმუშავებს.
”თუ ამ ომამდე არსებობდნენ ადამიანები, რომლებიც თვითგამორკვევის პრინციპის მომხრენი იყვნენ, დღეს არცახის თვითგამორკვევის პრინციპი აღარ მოქმედებს, რადგან აშკარაა, რომ ეთნიკური წმენდა თვითგამორკვევის შედეგიცაა. აზერბაიჯანული ლოგიკა ძალიან გასაგებია: „არ არსებობენ სომხები, არ არსებობს თვითგამორკვევის საგანიც“. ხოლი ის ნაწილი, რომელიც დარჩა, რა თქმა უნდა, მხოლოდ რუსეთის სამხედრო ბაზას დარჩა, რომელმაც შეიძლება გარკვეული როლი შეასრულოს უახლოეს მომავალში, უფრო დიდი გეოპოლიტიკური „თამაშების“ დროს”, – ხაზს უსვამს პაპიანი.
პოლიტოლოგები დარწმუნებულნი არიან, რომ 30 წლის განმავლობაში სომხეთი არასწორი მიმართულებით წავიდა, როცა არცახის საკითხი გამოყო სომხეთის ზოგადი საკითხისგან და ამგვარად შეუძლებელი გახდა გამარჯვების დაფიქსირება პოლიტიკურ-დიპლომატიურ სფეროში.
ავტორი ლენა ბადეიანი
