სტამბოლელი სომეხი ინტელექტუალი, ცნობილი ჟურნალისტი, მწერალი-პუბლიცისტი ჰაიკო ბაღდატი სომხეთში იმყოფება.
პოლიტიკური მიზეზების გამო დევნებმა აიძულა დაეტოვებინა მშობლიური თურქეთი და დასახლებულიყო გერმანიაში. 2016 წელს თურქეთში მის მიმართ დევნამ და მუქარამ უკვე ძალიან საშიში ხასიათი მიიღო.
ჰაიკო ბაღდატი, როგორც ინტელექტუალი, ცნობილია თავისი მამაცი ბრძოლით სომხების გენოციდის, დემოკრატიის, სიტყვის თავისუფლებისა და ადამიანის ძირითადი უფლებების დასაცავად.
Ermenihaber.am- სთან ექსკლუზიურ ინტერვიუში ის საუბრობს მისი ცხოვრების ბოლო წლების მოვლენებზე, ასახავს თურქეთში არსებულ პოლიტიკურ ვითარებას, სომეხთა გენოციდის აღიარების პროცესს და წარმოაჩენს თავის მოსაზრებებს და მიდგომებს ამ საკითხებთან დაკავშირებით.
ინტერვიუს ამ ნაწილში წარმოგიდგენთ ბაღდატის დაკვირვებებს სომხების გენოციდის შესახებ.
– 2016 წლიდან გერმანიაში ცხოვრობთ. როდესაც სტამბოლში იყავით, სომხების გენოციდის ხსოვნის ღონისძიებები უკვე ტარდებოდა 24 აპრილს. რა შეიცვალა თურქეთში ამ ყველაფრის განმავლობაში?
– ჯერ სომხების თვალსაზრისით. სომხების გენოციდთან პირისპირ წარდგენის მხრივ საზოგადოებრივი აზრის ფორმირების საკითხში ჩვენ თურქეთში უკვე დიდი ხანია მნიშვნელოვანი ნაბიჯები გადავდგით. განსაკუთრებით ჰრანტ დინქის და სევაკ ბალქჩის მკვლელობის შემდეგ, ჩვენ შევძლით საზოგადოების ყურადღების გამახვილება სომხეთის საკითხებზე და ჩვენს დანაკარგებზე. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, თურქეთში ჰრანტ დინქის, გამომცემლობების “აგოს”, “არასის” გარშემო გაერთიანებულმა პირებმა, რომლებიც ამჟამად იბრძვიან დემოკრატიისთვის თურქეთში, წინ წამოწიეს ეს ყველაზე მნიშვნელოვანი მოძრაობა დემოკრატიის თვალსაზრისით. მაგალითად, ინიციატივა “ბოდიშს გიხდით” შეიძლება ჩაითვალოს რესპუბლიკური თურქეთის ისტორიაში უდიდეს პროგრესად სომხების გენოციდთან პირისპირ წარდგენის მხრივ.
სტამბოლში, ტაქსიმის მოედანზე, გენოციდის ხსოვნის ღონისძიების ჩატარების გადაწყვეტილება მიღებულ იქნა შეხვედრაზე, რომელსაც მეც ვესწრებოდი. ჩემი წინადადებებიც შევიდა ამ გადაწყვეტილებაში. წარმოიდგინეთ, პირველად სომხების გენოციდის ხსოვნის ღონისძიების გასაშუქებლად ჩინური ტელეკომპანიაც კი მოვიდა. თუმცა, “ალისა საოცრებათა სამყაროში” ზღაპრის მსგავსად, ქურთული საკითხის და სხვათა საკითხების მიმართ განსხვავებული მიდგომის ნაშვილებმა, სამშვიდობო პროცესის ინიცირებულმა თურქეთმა მოულოდნელად მიიღო მკვეთრი შემობრუნება, რის შედეგადაც ჩვენ მრავალ საცხოვრებელ ადგილებში დავკარგეთ უკვე დაფიქსირებული პროგრესი და წარმატება.
უნდა აღინიშნოს, რომ ბოლო 5 წლის განმავლობაში თურქეთში ძალიან მკაცრი ბრძოლა მიმდინარეობს სომხეთის საკითხის, ქურთული საკითხისა და დემოკრატიზაციასთან დაკავშირებული ყველა საკითხის გამო. ერდოღანის რეჟიმი გადაიქცა მკვლელობის მექანიზმად, რეპრესიების მექანიზმად. ეს რეჟიმი მოძრაობს იმ გზით, რომლიდანაც დაბრუნება აღარ არის. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ის ან დარჩება ხელისუფლებაში, ან პასუხს აგებს. სხვა გზა არ არის. თავისი დანაშაულებებით ზიანი მიაყენა რა თავის ხალხს, ზიანი მიაყენა რეგიონის ყველა ხალხს, თურქეთი გადაიქცა კრიმინალურ სტრუქტურად, სადაც არ მოქმედებს სამართლებრივი ნორმები. თუ ვინმე იკითხავს, თურქეთში წასვლისას რა შეიძლება დაგემართოს, ამ კითხვაზე იურიდიული პასუხი არავის აქვს. ეს ქვეყანა გადაიქცა მთლიანად პოლიტიზირებულ სისტემად, რომელიც ემსახურება ერთპიროვნული რეჟიმის ინტერესებს.
მაგრამ თუ მათ ამ წერტილს მიაღწიეს, ჩვენც ამ პერიოდში გულხელდაკრეფილნი არ ვმჯდარვართ. ერდოღანის რეჟიმისთვის თურქეთში დღეს ერთ-ერთი ყველაზე დიდი დაბრკოლება ჩვენი მოძრაობაა. ოპოზიციურ სახალხო დემოკრატიულ პარტიას (HDP) ამჟამად 15% -იანი მხარდაჭერა აქვს. ისტორიაში ასეთი რამ ჯერ არ ყოფილა. ასეთი ძლიერი არასდროს ვყოფილვართ. მე ვამბობ თურქეთში დემოკრატიისთვის ბრძოლის თვალსაზრისით. ამიტომ ეს ბრძოლა ძალიან გამწვავდა, ის ორივე მხარისთვის უკვე გადაიქცა სამკვდრო-სასიცოცხლო ბრძოლად.
რა შეიცვალა თურქეთში? კითხვაზე პასუხი იქნება სამარცხვინო პასუხი, რადგან თურქეთში არ არსებობს სამართლებრივი ნორმა, არც სამართლიანობა, არც პროკურორი, არც პოლიცია, არც სახელმწიფო. არსებობს მხოლოდ ერთი რეჟიმი, რომელიც დაფუძნებულია ახირებებზე. ოსმან კავალას გათავისუფლების შესახებ გადაწყვეტილება, სელაჰათინ დემირთაშის განთავისუფლება, მკვლელობების სასამართლო პროცესი, ჰრანტ დინქის საქმეზე გადაწყვეტილებები მიიღება მხოლოდ ამ რეჟიმის ინტერესებიდან გამომდინარე, ერთი ადამიანის ინტერესებიდან გამომდინარე.
2021 წელს ასეთი ვითარების ქონა უბრალოდ სამარცხვინოა, ეს არის მსოფლიოში ერთ – ერთი ყველაზე სამარცხვინო რეჟიმი. როგორც ჩეთინ ალთანი ამბობს, საჭირო არ არის ყველაფრის შავად დანახვა. ამ ყველაფრის წინააღმდეგ ჩამოყალიბებული ოპოზიცია აგრძელებს ბრძოლას. მათ მიერ შექმნილი ქვეყანა საშინელი ქვეყანაა, მაგრამ ამის საწინააღმდეგოდ, უკეთესი ქვეყნის ქონისთვის მებრძოლებისა და მეოცნებეების უზარმაზარი ქსელიც არსებობს.
– რა ახალი მოვლენები შეიძლება გამოიწვიოს აშშ-ს პრეზიდენტის მიერ სომეხთა გენოციდის აღიარებამ? როგორ ფიქრობთ, რა შეიძლება იყოს მოსალოდნელი?
– მოგეხსენებათ, მეც თქვენი კოლეგა ვარ. ცოტა ხნის წინ, არტ ტვ-ზე ვმასპინძლობდი ჯემ ოზდემირს და თანერ აქჩამს. ის ფაქტი, რომ სხვადასხვა ქვეყნები ახლა აღიარებენ გენოციდს, გარკვეული გაგებით, ყველას გვაბრაზებს, ასეა არა? ანუ 106 წელი გავიდა ․․․ 106 წლის შემდეგ აღიარებთ? ყველას გვესმის, რომ აქ არის სხვადასხვა პოლიტიკური თამაში.
ის ფაქტი, რომ აშშ აღიარებს გენოციდს, ან რომ აშშ-ს ცენტრალური ბანკი ერდოღანს კრიმინალად აცხადებს, ეს უკვე სხვა პროცესია, ვიდრე სხვა ქვეყნების შემთხვევაში. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, აშშ-ში უკვე შესაძლებელია სარჩელების შეტანა, დაზღვევის საკითხები და თუ თურქეთი ამას არ მიიღებს, ის შეიძლება საერთაშორისო ქსელიდან გარეთ დარჩეს. მაგრამ ეს შეიძლება მოხდეს ან არ მოხდეს, ეს დამოკიდებულია აშშ-ს პოლიტიკაზე, აშშ-თურქეთის ურთიერთობებზე.
გერმანიის მიერ სომხეთის გენოციდის აღიარება უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე სხვა ქვეყნებში, რადგან გერმანიამ აღიარა მისი თანამონაწილეობა. ეს იგივეა, რაც მე და შენ ერთად ჩავდივართ დანაშაულს, ცოტა ხნის შემდეგ ვიტყვი, რომ ჩვენ ეს დანაშაული ჩავიდინეთ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე რომელიმე მოწმემ თქვას ამის შესახებ. ამიტომ გერმანიისა და შეერთებული შტატების აღიარება უფრო სერიოზულად უნდა შეფასდეს. მე ვფიქრობ, რომ თურქეთს მის მიერ სომეხთა გენოციდის უარყოფა უფრო ძვირი დაუჯდება, ვიდრე მისი აღიარება. ამის გაცნობიერება ძალზე მნიშვნელოვანია.
მაგალითად, მე გერმანიაში ვცხოვრობ. ქვეყანა, რომელმაც სომხეთის გენოციდი აღიარა. რატომ აღიარა მან იმიტომ რომ ისინი კარგები არიან? იმის გამო, რომ მათ წააგეს. ანუ, ასეთი რამ თვითნებურად არ მიიღება. ეს ყველაფერი არა კარგი ხალხის ძალისხმევით, არამედ ამჟამინდელი რეჟიმების დამარცხებით არის გამოწვეული.
მაგრამ თურქეთში, როგორც ვხედავთ, ახალგაზრდა თურქების რეჟიმი არ დამარცხებულა. გენოციდის იდეოლოგია არ დამარცხებულა, ძალაუფლება ისევ მათ ხელშია. ამიტომ, ამ რეჟიმის შემთხვევაში, ჩვენ ადამიანის უფლებებზე, დემოკრატიაზე და გენოციდზე შეგვიძლია ვისაუბროთ მხოლოდ მაშინ, როდესაც დავამარცხებთ რეჟიმის მომხრეებს. ხოლო როგორ გავაკეთებთ ამას, იდეალისტების მეშვეობით, როგორიცაა ექრემ იმამოღლი და მანსურ იავაში? მე არ ვიცი, არ მგონია.
მაგრამ, როგორც სომეხს, ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანია თურქეთის პირისპირ დადგომა სომეხთა გენოციდთან. მაგრამ როგორც თურქეთში ჩემი მეგობრებისთვის ყოველთვის მითქვამს, ეს მათ უფრო სჭირდებათ ვიდრე მე. ჩვენ ხომ არ ვართ პირისპირ წარმდგენი, ჩვენ კარგად ვიცით რა მოხდა. ისინი ვერ ხედავენ, რომ სომხების შემდეგ ისინი გახდებიან თურქული მენტალიტეტის შემდეგი მსხვერპლი, რომელიც თვლის თავისუფალ და დასაშვებ ხოცვა-ჟლეტას. ნახეთ, ქურთებმა ეს ვერ იგრძნეს ახლა უკვე ხედავენ. ამას უკვე რელიგიური თემებიც ხედავენ. ძალიან სასაცილოა, რომ სადაზვერვო დეპარტამენტებისა და განყოფილებების ყოფილი ხელმძღვანელები ახლა ძალადობას და დევნას განიცდიან.
ამიტომ ვამბობ, რომ პირისპირ დადგომა, პირველ რიგში, კარგი იქნება თურქებისთვის. უკეთესი იქნება არა ჩვენთვის, არამედ მათთვის. ისინი იცხოვრებენ ადამიანურად. ნებისმიერმა საზოგადოებამ, ნებისმიერმა ადამიანმა, ასეა თუ ისე, გარკვეული დისტანცია უნდა დაიკავოს მკვლელებისგან. სწორედაც საკუთარი შვილების გულისთვის. ამიტომ, ამ გადმოსახედიდან, რა თქმა უნდა, პოზიტიური იქნება ამ მენტალიტეტის, ამ მკვლელისა და ყაჩაღური იდეოლოგიის დამარცხება. იქნება უფრო თავისუფალი, დემოკრატიული, ბედნიერი თაობა. ასე რომ, ლოგიკურია ტკივილთან პირისპირ დადგომის, გაკვეთილის მიღების და მშვიდობის პოლიტიკის გზის არჩევა.
ჩვენ ამ გზაზე ვართ, მაგრამ მშვიდობის ქადაგების დროს გვირილებით ხელში არ გვივლია, ამ მიზნის მისაღწევად ძვირი გადავიხადეთ. ჩემი მეგობრები მოკლეს. ვინ იცის, მათ შეიძლება ჩვენც მოგვკლან. ამ მშვიდობისთვის ბრძოლა, მშვიდობის დაცვა ძალიან სარისკო საქმეა. ომის მომხრედ ყოფნა ადვილია, მშვიდობის მომხრედ ყოფნა ძნელია.
თურქეთში, რა თქმა უნდა, არსებობს მშვიდობისთვის ბრძოლის ხაზი, ტრადიცია. იმედი მაქვს ასეც გაგრძელდება. და ეს ბრძოლა მნიშვნელოვანი იქნება ყველა ჩვენგანისთვის. ვიმედოვნებ, რომ კარგი იქნება ჩვენთვისაც, მათთვისაც, და ბოლოს ცოტათი დავისვენებთ გენოციდის საკითხის მხრივ. რადგან სომხების გენოციდი მხოლოდ ხოცვა არ არის. შედეგად, თაობები სახიჩრდება.
დღეს 106 წელი გავიდა გენოციდიდან, მაგრამ თურქეთში, როგორც თურქები, ქურთები, ასევე სომხები გრძნობენ მის უარყოფით გავლენას.
დღეს შეგვიძლია ვთქვათ, რომ მიმდინარეობს თურქეთის რესპუბლიკის ისტორიის ყველაზე ველური ეტაპი. რა თქმა უნდა, ჩვენ საბოლოო მიზნისგან შორს ვართ, მაგრამ ჩვენი საბოლოო მიზანი არის მშვიდობა, ანუ დაპირისპირება, დემოკრატია, ადამიანის უფლებები, ძმობა მეზობელ ქვეყნებთან. და ჩვენ ამ მიზანს არ დავთმობთ.
