უკვე ერთი თვეა, რაც ჰააგის საერთაშორისო სასამართლომ თვალყურს ადევნებს აზერბაიჯანის რეჟიმს, რაც კარგი ამბავია. ამის შესახებ “არმენპრესის” ცნობით, ჰოლანდიური გაზეთი “Nederlands Dagblad” წერს სტატიაში სათაურით “ჰაგა ბაქოს თვალს ადევნებს “.
წარმოგიდგენთ სტატიის არაოფიციალურ თარგმანს.
„30 წლის წინ საბჭოთა კავშირი ფაქტიურად გაქრა მსოფლიო რუქიდან. ერთ-ერთი მოუგვარებელი კონფლიქტი, რომელიც ამ ქვეყნის დაშლას მოჰყვება, არის სომხეთ-აზერბაიჯანის კონფლიქტი მთიანი ყარაბაღისთვის. მთიანი ყარაბაღი, რომელსაც სომხები ხშირად არცახს უწოდებენ, არის რეგიონი სამხრეთ კავკასიაში. ეს რეგიონი, რომელიც სიდიდითშესაძლებელია შევადაროთ ბრაბანტის რეგიონს, უხსოვარი დროიდან დასახლებული იყო ეთნიკური სომხებით. 1920-იანი წლებიდან საბჭოთა აზერბაიჯანის შემადგენლობაში იყო. ის სარგებლობდა ავტონომიური რეგიონის სტატუსით და ავტონომიური იყო მხოლოდ ქაღალდზე. ვითარება დაიძაბა, როდესაც საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ აზერბაიჯანმა გადაწყვიტა გამოეცხადებინა დამოუკიდებლობა და შეეწყვიტა მთიანი ყარაბაღის ავტონომია, რასაც მთიანი ყარაბაღიდან მოჰყვა გამოცალკევების და დამოუკიდებლობის გადაწყვეტილება.
სომხეთმა მოიგო მძიმე სომხეთ-აზერბაიჯანის ომი, რომელიც დაიწყო 90-იანი წლების დასაწყისში. 2020 წლის ბოლოს მეორე, ხანმოკლე, მაგრამ ამავე დროს რთული ომი დაიწყო, რომელშიც აზერბაიჯანმა გაიმარჯვა. მან აღადგინა პირველი ომის დროს დაკარგული ტერიტორიები, რომლებიც თავად მთიანი ყარაბაღის ფარგლებს გარეთ იყო – მთიანი ყარაბაღის ტერიტორიის ნაწილი. რუსეთის მიერ შემოთავაზებულმა ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმებამ განამტკიცა ამჟამინდელი სიტუაცია.
2021 წლის სექტემბერში სომხეთის რესპუბლიკამ მიმართა ჰააგის საერთაშორისო სასამართლოს აზერბაიჯანის წინააღმდეგ, რაც მნიშვნელოვანია, რადგან უმაღლესი საერთაშორისო სასამართლო ორგანოს შეიძლება ჩაერთოს ორ ქვეყანას შორის კონფლიქტში მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ არსებობს ორივე მხარის თანხმობა. სომხეთის საქმე აღიძრა გაეროს 1965 წლის რასობრივი დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღკვეთის კონვენციის საფუძველზე. სომხეთიც და აზერბაიჯანიც ამ კონვენციის ნაწილია. კონვენცია საშუალებას აძლევს ერთ სახელმწიფოს განახორციელოს პირდაპირი საჩივარი მეორე სახელმწიფოს წინააღმდეგ, თუ პირველს შეუძლია საკმარისად დაამტკიცოს, რომ მეორე სახელმწიფომ დაარღვია კონვენცია და რომ ორ სახელმწიფოს შორის მოლაპარაკებებს არანაირი შედეგი არ მოჰყვა.
იმის გათვალისწინებით, რომ აზერბაიჯანმა თითქმის მაშინვე შეიტანა სარკისებური სარჩელი სომხეთის წინააღმდეგ, სასამართლოს არ გაუჭირდა დასკვნის გაკეთება, რომ ორი ქვეყანა ჩიხშია ურთიერთ მოთხოვნებში. მიუხედავად იმისა, რომ მთავარ საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილებისათვის მას კიდევ რამდენიმე წელი დასჭირდება, იუსტიციის საერთაშორისო სასამართლომ 7 დეკემბრის წინასწარ გადაწყვეტილებაში განაცხადა, რომ ერთი შეხედვითსავარაუდოა რასობრივი დისკრიმინაციია. განსაკუთრებით აზერბაიჯანს ჰააგის ტრიბუნალი რამდენიმე პუნქტში საყვედურობს. აზერბაიჯანი იღებს ვალდებულებას ომის დროს დატყვევებულ სომეხ სამხედროებს ჰუმანიტარული და საერთაშორისო ვალდებულებების შესაბამისად მოეპყროს. აზერბაიჯანი იღებს ვალდებულებას ომის შემდეგ კვლავ გაუფრთხილდეს და მართოს სომხური კულტურული მემკვიდრეობა აზერბაიჯანის კონტროლის ქვეშ მყოფ ტერიტორიებზე, თავი შეიკავოს ყველა იმ ნაბიჯისაგან, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს მისი დაზიანება ან დაკარგვა. ბოლოს და ბოლოს, აზერბაიჯანის ხელისუფლება ვალდებულია თავი შეიკავოს არმენოფობიური რიტორიკისაგან.
მეორე მხრივ, სომხური მხარე იღებს ვალდებულებას, მიიღოს ზომები სომხეთის მოქალაქეების მხრიდან სიძულვილის ენის გავრცელების აღსაკვეთად. მიუხედავად იმისა, რომ ეს დროებითი გადაწყვეტილება მთიანი ყარაბაღის კონფლიქტს ვერ გადაწყვეტს, მაინც სომხეთის რესპუბლიკის აშკარა გამარჯვებაა. სომხეთმა არამარტო მოახერხა იუსტიციის საერთაშორისო სასამართლოს კონფლიქტის მხარედ გადაქცევა, არამედ თავად სასამართლომ განაცხადა თავის გადაწყვეტილებაში, რომ შესაძლებლად თვლის, რომ აზერბაიჯანის მიერ სომხური ეკლესიების, მონასტრების, სასაფლაოების ნგრევა და სომხების მიმართ სიძულვილის პროპაგანდა რეგულარულ ხასიათს ატარებს.
ახლა, როდესაც ეს წინასწარი გადაწყვეტილება მაგიდაზეა, სომხეთს შეუძლია აიძულოს აზერბაიჯანი შეასრულოს ნაკისრი ვალდებულებები გაეროს უშიშროების საბჭოს მეშვეობით. კონფლიქტის რეალური გადაწყვეტა შეიძლება იყოს აზერბაიჯანის მიერ მთიანი ყარაბაღის სომეხი მოსახლეობის თვითგამორკვევის უფლების ცალსახად აღიარება, მაგრამ ჰააგის სასამართლომ საფუძველი ჩაუყარაიმას, რომ შეახსენოს აზერბაიჯანს რეგიონში სომხური მოსახლეობის წინაშე მისი საერთაშორისო ვალდებულებები. სწორედ ამ მიზეზით აზერბაიჯანი აცხადებს, რომ მთიანი ყარაბაღი აზერბაიჯანის შემადგენელი ნაწილია.
ამიერიდან ჰააგის სასამართლო აზერბაიჯანს შორიდან ადევნებს თვალს. თუ გავითვალისწინებთ ქვეყანაში არსებული რეჟიმის ტიპს და ადამიანის უფლებებთან და მათ დარღვევებთან დაკავშირებულ ამ ქვეყნის სამწუხარო რეპუტაციას – ეს დადებითი ფაქტია“.
