STARMUS V: მთვარის მტვრის, პლანეტა დედამიწის ალტერნატივების და იმის შესახებ, თუ როგორ მოვიდა ფესტივალი სომხეთში
მე-20 საუკუნის მეორე ნახევარში შეერთებულ შტატებსა და საბჭოთა კავშირს შორის კოსმოსური რბოლის კულმინაცია იყო ადამიანის დაშვება მთვარეზე, რაც შესაძლებელი გახდა NASA-ს პროგრამა ,,აპოლონი“-ს წყალობით. თუმცა, 1972 წლის ,,აპოლონი 17“ გახდა ადამიანის მონაწილეობით უკანასკნელი მისია მთვარეზე, რის შემდეგაც ადამიანები უშუალოდ იმყოფებოდნენ მხოლოდ ორბიტალურ რეგიონში.
21-ე საუკუნეში კაცობრიობამ მზერა კიდევ ერთხელ მიმართა მთვარესა და მარსს, გააღვიძა მათი კოლონიზაციისა და კაცობრიობის პლანეტათაშორის სახეობად გახდომის დიდი ხნის ოცნებები. შვეიცარიის ქალაქ ციურიხში სწორედ ამიტომ მეხუთედ გაიმართა მეცნიერებისა და მუსიკის ფესტივალი STARMUS, რათა განეხილათ ამ ოცნებების რეალიზაციის გზაზე არსებული საკითხები და დაბრკოლებები, ასევე მათი გადაჭრის ვარიანტები. სომხეთში გასამართი მეექვსე STARMUS ფესტივალის წინ, „არმენპრესი“ წარმოგიდგენთ STARMUS V-ის ყველაზე მნიშვნელოვან ეპიზოდებს და საინტერესო გამოსვლებს და რაც მთავარია, მოგვითხრობს, თუ როგორ მოხდა, რომ ფესტივალი მოვიდა სომხეთში.
STARMUS V. “გიგანტური ნახტომი. პატივი მიაგე აპოლონის მისიას“
მეხუთე STARMUS ფესტივალი გაიმართა 2019 წლის ივნისში შვეიცარიაში, ციურიხში. წელს ფესტივალი მიეძღვნა მთვარეზე კაცობრიობის პირველ ნაბიჯებს და „აპოლონის“ მისიებს, რომლებიც მიზნად ისახავს პლანეტა დედამიწის თანამგზავრის შესწავლას. STARMUS V-ის სათაური იყო ნაწყვეტი მთვარეზე პირველად ფეხდადგმული ადამიანის, ნილ არმსტრონგის მთვარეზე პირველად წარმოთქმული სიტყვებიდან – “გიგანტური ნახტომი”. ფესტივალის მონაწილეებს შორის იყვნენ ცნობილი მთვარეზე მყოფები და ასტრონავტები, 50-ზე მეტი ცნობილი მეცნიერი, ნობელის პრემიის ლაურეატი, ინჟინრები და მსახიობები.
STARMUS V დაიწყო ოსკაროსანი კომპოზიტორის ჰანს ციმერის ფანტასტიკური საკონცერტო სპექტაკლით, რომელიც მიეძღვნა ”აპოლონ“-ის მისიებს. STARMUS-ის მეხუთე ფესტივალი იმითაც გამოირჩეოდა, რომ მის საქმიანობაში სომხეთის პრეზიდენტიც მონაწილეობდა.
სომხეთის ფიზიკოსი პრეზიდენტი STARMUS V-ის სცენაზე
სომხეთის მეოთხე პრეზიდენტი არმენ სარგსიანი ციურიხში ორგანიზებულ STARMUS-ში მონაწილეობდა. აღსანიშნავია, რომ ის იყო მსოფლიოში პირველი პრეზიდენტი, რომელიც დაესწრო მეცნიერების პოპულარიზაციისკენ მიმართულ ამ ფესტივალის საქმიანობას და გამოვიდა სიტყვით.
STARMUS V-ის გახსნაზე ფესტივალის დამფუძნებელმა გარიკ ისრაელიანმა პრეზიდენტი სცენაზე მიიწვია, რომელმაც დამსწრე საზოგადოებას სიტყვით მიმართა.
STARMUS-ის სცენაზე ყოფნის მიზეზებზე საუბრისას არმენ სარგსიანმა თქვა: „პირველი ოცნებაა. გარიკი მეოცნებეა. სიგიჟეებს ფიქრობს და ახორციელებს. თითოეულ ჩვენგანს აქვს ოცნება. მოგიყვებით საბჭოთა კავშირში სომხეთში დაბადებულ პატარა ბიჭზე, რომელიც ასტრონავტობაზე ოცნებობდა. როდესაც ის 10 წლის იყო, მან პრიზიც კი მოიპოვა მთვარეზე ასტრონავტის ულამაზესი სურათისთვის. ეს იყო შორეული 1963 წელი. ეს ოცნება ისევ ჩემთანაა…”
პრეზიდენტმა მეორე მიზეზს „STARMUS და სომხეთი“ უწოდა. „მე ვიწვევ მეექვსე STARMUS ფესტივალს მოვიდეს და ჩაატაროს სომხეთში. მოხარული ვიქნები, რომ ვიხილო ყველა თქვენგანი მეცნიერი, ნობელის პრემიის ლაურეატი, ასტრონავტი, კოსმონავტი, მხატვარი და მუსიკოსი სომხეთში. რატომ სომხეთი? რადგან ეს არის ერთ-ერთი უძველესი ცივილიზაცია მსოფლიოში. დიდი სიამოვნებით გაჩვენებთ მთელს 2800 წლის ერევანს, მეწამორს, სადაც ურარტუს დროს აშენდა ობსერვატორია… სომხები აფასებენ განათლებას და მეცნიერებას“.
პრეზიდენტი არმენ სარგსიანი სიტყვით გამოდის STARMUS-ის სცენაზე
არმენ სარგსიანის წინადადება ოფიციალურად რამდენიმე თვის შემდეგ დამტკიცდა. ფესტივალის დირექტორთა საბჭოს გადაწყვეტილებით STARMUS VI-მ სომხეთში გადაინაცვლა.
მარსზე მისასვლელად, თქვენ უნდა მოაწყოთ მთვარის კოლონიზაცია
ფესტივალის ერთ-ერთი ცენტრალური მომხსენებელი უდავოდ იყო ბაზ ოლდრინი, მეორე ადამიანი, ვინც მთვარეზე დადგა ფეხი, Apollo 11-ის ასტრონავტი, რომლის გამოსვლას ეწოდა “წინ მთვარეზე”. 89 წლის ასტრონავტმა თავისი გამოსვლა მიუძღვნა NASA-ს „არტემისის“ მთვარის პროგრამას, რომელიც 2024 წლისთვის მთვარეზე ასტრონავტის, მათ შორის პირველი ქალი ასტრონავტის გაგზავნას გეგმავს. თუ პროექტი განხორციელდება, Artemis-ის ასტრონავტები ფეხს დაადგამენ იქ, სადაც კაცობრიობა ჯერ არ ყოფილა, მთვარის სამხრეთ პოლუსზე. ოლდრინმა აღნიშნა, რომ პროგრამის გრძელვადიანი მიზანი მარსზე მოგზაურობაა.
ოლდრინი საუბრობს მთვარეზე პილოტირებული ფრენების აღდგენის პერსპექტივაზე
ასტრონავტმა თქვა, რომ მას ერთხელ თეორეტიკოსმა ფიზიკოსმა სტივენ ჰოკინგმა, წინა STARMUS ფესტივალების მონაწილემ, რომელიც 2018 წელს გარდაიცვალა, უთხრა, რომ ადამიანები მარსზე გამგზავრებამდე მთვარეზე უნდა დასახლდნენ. „მე მის კაბინეტში ვიყავი და ვამბობდი, რომ ძალიან მსურს უწყვეტი ფრენა დედამიწასა და მარსს შორის. თქვა მან კომპიუტერის ხმით. “პირველ რიგში მარსის კოლონიზაცია” და მივხვდი, რომ ჩვენ ბევრი რამ გვაქვს გასაკეთებელი, სანამ მარსზე ადამიანებს გავაგზავნით. მთვარე კი საუკეთესო ადგილია ამისათვის. ვიმედოვნებ, რომ ამას საერთაშორისო პარტნიორებთან ერთად შევძლებთ“, – განაცხადა ოლდრინმა.
გაუფრთხილდით მთვარის მტვერს!
მთვარის მომავალი “ვიზიტორები” სიფრთხილით უნდა მოეკიდნონ მთვარის მტვერს, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს ალერგიული რეაქცია. ამის შესახებ განაცხადა ჰარისონ ჯეკ შმიტმა, მთვარეზე ბოლო პილოტირებული მისიის „აპოლონ-17“-ის ასტრონავტმა. გეოლოგი შმიტი პასუხისმგებელი იყო მთვარედან ნიადაგის (რეგოლითის) ნიმუშების შეგროვებაზე 1972 წლის დეკემბერში მისიის დროს. მის მიერ შეგროვებულ ნიმუშებს შორის იყო Troctolite 76535, რომელსაც NASA-მ უწოდა “უდავოდ ყველაზე საინტერესო ნიმუში, რაც კი ოდესმე მთვარიდან ჩამოიტანეს”.
შმიტმა თქვა, რომ მთვარის ზედაპირზე ჩატარებული სამუშაოების დროს, მთვარის მტვერი მოხვდა მისი და სხვა ასტრონავტის, მთვარეზე ბოლო ადამიანის იუჯინ სერნანის ფორმებს, ფეხსაცმელსა და ხელსაწყოებს. და როცა ჩაფხუტი მოიხსნა, მას ალერგიული რეაქცია განუვითარდა.
„მტვრის პირველად ჩასუნთქვის შემდეგ დამემართა ალერგიული რეაქცია, ცხვირის ღრუ დამებერა, ხმაც კი შემეცვალა. ამ ნიშნებმა თანდათანობით დაიწყო კლება. უკვე მეოთხედ, როცა მთვარის მტვერი ჩავისუნთქე, თითქმის ვერაფერი ვიგრძენი“, – დამსწრეებს მოუთხრო 84 წლის ასტრონავტმა. შმიტმა აღნიშნა, რომ საჭიროა კვლევა იმის გასაგებად, თუ რა მოხდება ადამიანები მთვარის მტვრის ქრონიკული ზემოქმედების ქვეშ რომ იყვნენ. მან ასევე ისაუბრა მთვარეზე ბოსტნეულის მოყვანის პერსპექტივაზე.
ეგზოპლანეტები – დედამიწის შესაძლო ალტერნატივა
ფესტივალის ბოლო დღეს ასტრონომიის პროფესორმა ნატალი ბატალჰამ წაიკითხა საინტერესო ლექცია ეგზოპლანეტებთან დაკავშირებით. ასე ჰქვია იმ პლანეტებს, რომლებიც არ შედიან მზის სისტემის შემადგენლობაში, ბრუნავენ სხვა ვარსკვლავების გარშემო ან სრულიად მოკლებული არიან ვარსკვლავებს.
პირველ რიგში, ბატალიამ ისაუბრა ამ პლანეტების აღმოჩენის შესაძლებლობებზე მზის სისტემიდან დიდ მანძილზე (დოპლერის მეთოდი, ტრანზიტული ფოტომეტრია და ა.შ.). ბუნებრივია, უახლესი ტექნოლოგიების განვითარებამ ასევე მნიშვნელოვნად გააფართოვა ასტრონომიის დარგის შესაძლებლობების საზღვრები. თუ 2009 წლამდე ტექნოლოგიები 400 ეგზოპლანეტის აღმოჩენის საშუალებას იძლეოდა, მაშინ 2009 წლის შემდეგ, კეპლერის ტელესკოპის წყალობით, აღმოჩენილი ეგზოპლანეტების რაოდენობა, ბატალიას თქმით, 4000-ზე მეტია.
ნატალი ბატალია საუბრობს ეგზოპლანეტების აღმოჩენებზე, რომლებიც დღეს ხდება
ასტრონომმა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ ჩვენს გალაქტიკაში პლანეტების ტიპების მრავალფეროვნება რამდენჯერმე აღემატება მზის სისტემის პლანეტების მრავალფეროვნებას. მან ისაუბრა ვარსკვლავებთან ძალიან ახლოს პლანეტებზე, რომლებიც, სავარაუდოდ, დაფარულია გამდნარი მასალის კაშკაშა ოკეანეებით, ფორმირების პროცესში მყოფ პლანეტებზე ან „კუდებზე“, როგორიცაა კომეტები და სხვა.
ბატალიამ წარმოადგინა კიდევ ერთი საინტერესო ფაქტი, რომ თანამედროვე ტელესკოპების წყალობით გალაქტიკაში ისეთი პლანეტები აღმოაჩინეს, რომელთა ანალოგები ჩვენს მზის სისტემაში არ არსებობს. მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენს მზეზე დომინირებს დიდი და არც თუ ისე დიდი პლანეტები, გალაქტიკაში ნაპოვნი პლანეტების აბსოლუტური უმრავლესობა საშუალო ზომისაა.
თავის გამოსვლაში მან ასევე გააკეთა ძალიან თამამი განცხადება, რომ დედამიწასთან ყველაზე ახლოს და პოტენციურად დასახლებული პლანეტა 10 სინათლის წლითაა დაშორებული.
ფესტივალის ფარგლებში პირველად გადაეცა ჯილდო Lifetime Achievement Award
ციურიხში ორგანიზებულ ფესტივალზე სტივენ ჰოკინგის მედლებით მესამედ დაჯილდოვდნენ, რომელიც სამ კატეგორიაში გადაეცემა მათ, ვინც მეცნიერებას ავრცელებს.
მუსიკოსმა ბრაიან ენომ მეცნიერების პოპულარიზაციაში შეტანილი დიდი წვლილისთვის ჯილდო მიიღო, ფილმების კატეგორიაში კი ჯილდო ახალი დოკუმენტური ფილმის „აპოლონ-11“-ის რეჟისორ ტოდ მილერს გადაეცა.
SpaceX-ის დამფუძნებელმა ილონ მასკმა, რომელიც დაჯილდოების ცერემონიას შეუერთდა ვიდეო ბმულით კენედის კოსმოსური ცენტრიდან, სადაც Falcon Heavy რაკეტა აფრენისთვის ემზადებოდა რამდენიმე საათის შემდეგ, მოიპოვა სამეცნიერო მედალი “კოსმოსურ მოგზაურობაში მნიშვნელოვანი წვლილისთვის”. ჯილდო გამოაცხადა Queen-ის ლეგენდარულმა გიტარისტმა ბრაიან მეიმ, STARMUS ფესტივალის თანადამფუძნებელმა, რომელმაც აღნიშნა, რომ მასკმა „გადადგა პირველი მყარი ნაბიჯები კოსმოსში მოგზაურობისა და კერძო კომპანიების მიერ სხვა სამყაროების კოლონიზაციისკენ“. „მან ხალხს კიდევ ერთხელ დააჯერა ინოვაციების სამყარო და კოსმოსის აღმოჩენა, მან წაახალისა სრულიად ახალი თაობა ვარსკვლავებისკენ,“ – თქვა მეიმ.
ილონ მასკი მადლობას უხდის ჯილდოსთვის პირდაპირი ლინკის საშუალებით
2019 წელს ფესტივალის ფარგლებში პირველად გადაეცა სტივენ ჰოკინგის მედალი სიცოცხლის განმავლობაში მიღწევებისთვის (Lifetime Achievement Award). ჯილდოს ღირსი გახდა ბაზ ოლდრინი „ადამიანის მხრივ შექმნილი მოწყობილობის წყალობით სხვა სამყაროზე დაშვებით და მთვარეზე სიარულის ისტორიის შექმნისათვის“. აღინიშნა, რომ ის არის ერთადერთი ასტრონავტი “აპოლონის” მისიაში, რომელსაც აქვს 1000-ზე მეტი ლექცია, და ამ ყველაფერმა შთააგონა ახალი თაობა დაკავდეს კოსმოსის გამოკვლევით და ახალი სამყაროების აღმოჩენით.
STARMUS მოდის სომხეთში
2020 წლის ივლისში ოფიციალურად გამოცხადდა, რომ მეექვსე STARMUS ფესტივალი სომხეთში გაიმართება.
ორი კვირის შემდეგ, 5-10 სექტემბერს, სომხეთი ისტორიაში პირველად უმასპინძლებს ხუთ ათეულ კოსმონავტს, მსოფლიოში ცნობილ მეცნიერს, ნობელის პრემიის ლაურეატებს, მუსიკისა და ხელოვნების მსოფლიო ვარსკვლავებს. STARMUS VI ეძღვნება მარსზე Mars-3 კოსმოსური სადგურის პირველი დაშვების 50 წლის იუბილეს და ატარებს სახელწოდებას ,,STARMUS VI. 50 წელი მარსზე”.
