სიუნიქის რეგიონი მსოფლიოს ყურადღების ცენტრში. სწორედ ამ გზაჯვარედინზე იკვეთება სულ მცირე 9 ქვეყნის, მათ შორის ძალაუფლების ცენტრების ინტერესები. როგორც 44-დღიანი ომის დღეებში, ისე მის შემდეგ სომხეთში აკრედიტებული ელჩების ვიზიტები სომხეთის სამხრეთ რეგიონში ძალიან ხშირი იყო. ისინი ან მოჰყვებიან კონკრეტულ მოვლენებს ან წინ უსწრებენ მათ; ყოველ შემთხვევაში, ექსპერტები ამ ვიზიტებს პოლიტიკურ კონოტაციას ანიჭებენ. მით უმეტეს, რომ არის შემთხვევები, როცა საერთაშორისო კონტაქტებში, რომელშიც სომხეთი არც კი მონაწილეობდა, განიხილება სიუნიქის მაზრის საკითხი, და “წითელი ხაზებიც” იკვეთება.
რეგიონის 4 ქვეყანა: სომხეთი, ირანი, თურქეთი, აზერბაიჯანი, მსოფლიოს 2 დიდი ქვეყანა: ჩინეთი და ინდოეთი, მსოფლიოს ძალოვანი ცენტრები: აშშ, რუსეთი და ევროკავშირი. ამ ეტაპზე ყველას ინტერესები პირდაპირ და ირიბად „იკვეთება“ დღეს სიუნიქის რეგიონში. ამ რეგიონში პოლიტიკური ხიდები შემთხვევით არ არის აგებული. ექსპერტები კონკრეტულ მნიშვნელობას ანიჭებენ ამ ქვეყნების ნაბიჯების თანმიმდევრობასა და გააქტიურებას.
სულ მცირე 4 პრაქტიკული და თვალსაჩინო ნაბიჯი უკვე გადაიდგა სხვადასხვა ქვეყნების მიერ, რაც ხაზს უსვამს სიუნიქის მნიშვნელობას.
პირველმა, თუ შეიძლება ითქვას, დიპლომატიური ნაბიჯი გადადგა ირანმა. 11 აგვისტოს სიუნიქის ქალაქ კაპანში კონსული დაინიშნა. ირანის მთავრობამ გადაწყვეტილება ჯერ კიდევ 2021 წლის დეკემბერში მიიღო. სომხური სიუნიქის საკითხში ირანი ერთ-ერთი ფუნდამენტალისტია, წელს რამდენჯერმე მაღალი დონის შეხვედრებზე ხაზგასმით აღნიშნეს, რომ არ მოითმენენ სომხეთ-ირანის საზღვრის სტატუსის შეცვლას. ირანოლოგი გარიკ მისაკიანის აზრით, ზოგად კონტექსტში ირანი მნიშვნელოვნად მიიჩნევს, რომ ჩრდილოეთ-სამხრეთში ეკონომიკურად წარმოდგენილი იყოს. ხოლო ირანის მეჯლისის სომეხი დეპუტატი რობერტ ბეგლარიანი „რადიოლურთან“ საუბარში უპირველეს ყოვლისა სიუნიქის საზღვრის უსაფრთხოების მნიშვნელობას უსვამს ხაზს.
„ჩვენ ყოველთვის ხაზს ვუსვამდით, რომ ირან-სომხეთის საზღვარი ირანისთვის „წითელი ხაზია“. ეს არ შეიძლება იყოს მხოლოდ სასაზღვრო ხაზი, მნიშვნელოვანია სიუნიქის უსაფრთხოება. ამიტომ, როგორიც არ უნდა იყოს პროცესი სომხეთ-აზერბაიჯანი-თურქეთი-რუსეთის ურთიერთობებში, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ირანს არ აწუხებს რა საფრთხეები შეიძლება იყოს სიუნიქისთვის, რამაც შეიძლება ხელი შეუშალოს სომხეთ-ირანის საზღვარს, რაც უაღრესად მნიშვნელოვანია ირანისთვის. ირანი ყოველთვის იყო შეშფოთებული, რომ თურქეთსა და რუსეთს შორის ურთიერთობა შეიძლება ირანის საზიანოდ მიმდინარეობდეს“.
სიუნიქში რუსეთის ფედერაციამაც გადადგა პრაქტიკული ნაბიჯები: მან დაამონტაჟა რამდენიმე ახალი მოდულური სასაზღვრო ბაზა, ანალიტიკოსების თანახმად, იქ განმტკიცების მცდელობისა და სავარაუდო გზის უსაფრთხოების მიზნით.
ჩვენს რეგიონში ერთ-ერთი სერიოზული „მოთამაშე“ ჩინეთია, რომელმაც ცოტა ხნის წინ ახალი საჭადრაკო ნაბიჯი გადადგა. ჩინეთის ელჩი სომხეთში რამდენიმე დღის წინ პირველად ეწვია სიუნიქს. ორდღიანი ვიზიტის დროს მან განაცხადა, რომ სიუნიქი ძალიან მნიშვნელოვანია სრ-სთვის. მან ისაუბრა რეგიონის მდიდარ რესურსებზე და ხელსაყრელ გეოგრაფიულ მდებარეობაზე. „ბუნებრივია, რეგიონი მნიშვნელოვან როლს შეასრულებს სომხურ-ჩინურ მეგობრულ ურთიერთობებში“, – განაცხადა ჩინეთის ელჩმა ფან იონგმა და ხაზი გაუსვა კიდევ უფრო მჭიდრო თანამშრომლობის ჯგუფების შექმნის აუცილებლობას.
პრაქტიკული ნაბიჯი აგვისტოში სომხეთმაც გადადგა. პრემიერ-მინისტრმა ფაშინიანმა 9 ნოემბრის სამმხრივი დეკლარაციის ერთ-ერთი პუნქტის განსახორციელებლად რამდენიმე მიმართულება ოფიციალურად გამოაქვეყნა აზერბაიჯანის ნახჭევანთან სომხეთის ტერიტორიით დაკავშირების უზრუნველსაყოფად. მთავარი სათქმელი ისევ ჩვენი ქვეყნის სამხრეთ კარიბჭეს მოიცავდა.
„ჩვენ ყოველ დღე მზად ვართ უზრუნველყოთ ეს კავშირი. აზერბაიჯანია, რომ არ სარგებლობს ჩვენს მიერ მოწოდებული შესაძლებლობებით. აზერბაიჯანელებმა თქვან სად უნდათ გადაკვეთა, სრ კანონმდებლობით დადგენილი წესით: საპასპორტო კონტროლი, საბაჟო კონტროლი და, რა თქმა უნდა, მგზავრობის უსაფრთხოების უზრუნველყოფა, სადაც ჩვენი რუსი პარტნიორების მხარდაჭერითაც შეგვიძლია, მზად ვართ და ვუზრუნველყოფთ ამ ყველაფერს. მაგრამ არა მხოლოდ ყაზახ-იჯევანის მონაკვეთზე, ჩვენ შეგვიძლია უზრუნველვყოთ ყაზახ-ბერდის მონაკვეთზე, ვარდენისში, სისიანის მონაკვეთზე, ერასხის მონაკვეთზე, ჩვენ შეგვიძლია უზრუნველვყოთ გორისის მონაკვეთზე, სადაც ჩვენ დიდი ხანია საბაჟო კონტროლის სამსახური გაგვაჩნია“.
ასევე, რამდენიმე ადგილას ახალი საბაჟო პუნქტები შეიქმნა. ამ ყველაფერმა ახალი კრიტიკა გამოიწვია, მაგრამ ერთ-ერთი პოლიტიკური ანალიტიკოსი დავით სტეფანიანი ერევნის ოფიციალურ წინადადებაში კიდევ ერთ ფარულ მიზანს ამხელს.
„ის ცდილობს დღის წესრიგიდან ამოიღოს „ზანგეზურის დერეფანი“. ვფიქრობ, ეს არის ამ ინიციატივის საფუძველი და ქვაკუთხედი. ანუ განხორციელდეს ის მოთხოვნა, რომელიც დაიდო იმ სამარცხვინო დოკუმენტში (2020 წლის 9 ნოემბრის სამმხრივი განცხადება – რედ.) და რათა შეწყდეს „ზანგეზურის დერეფნის“ შესახებ საუბარი.
პოლიტიკური ველიდან აზრს გარკვეულწილად იზიარებს პარტია „სამართლიანი სომხეთის“ ხელმძღვანელი, იურისტი ნორაირ ნორიკიანი და ფიქრობს, რომ სიუნიქთან დაკავშირებით სომხეთის პოზიციების მეშვეობით მსოფლიოში პოლიტიკური გზავნილები იგზავნება.
„ჩვენ ვდგავართ ფატალური პრობლემის გადაჭრის წინაშე. შემთხვევითი არ იყო, რომ ფაშინიანმა მთავრობის სხდომაზე 3 პუნქტით აზერბაიჯანელებს საზღვრის კვეთის შესაძლებლობა მისცა. გარკვეულწილად, ეს არის ნაბიჯი „ზანგეზურის დერეფნის“ განეიტრალებისკენ. განცხადების მოტივაცია არის ის, რომ ჩვენ ნამდვილად გავუგზავნოთ გზავნილი საერთაშორისო თანამეგობრობას“.
საერთაშორისო თანამეგობრობა, თავის მხრივ, ბოლო ნაბიჯებით აშკარად ავლენს ინტერესს რეგიონის მიმართ. სომხეთის მმართველი პარტია „სამოქალაქო ხელშეკრულება“ აცნობიერებს ყველა მხარის ინტერესებსა და დაინტერესებას, განსაკუთრებით სიუნიქში. ეროვნული ასამბლეის ევროპასთან ინტეგრაციის მუდმივმოქმედი კომიტეტის თავმჯდომარე არმან ეღოიანმა არაერთხელ გაუსვა ხაზი სრ-ის დაბალანსებულ და ფრთხილ პოლიტიკას. უპირველეს ყოვლისა, ამ ეტაპზე შეცდომები თავად სიუნიქში იქნება მნიშვნელოვანი. ეღოიანის თქმით, სომხეთში, განსაკუთრებით ამ რეგიონში აკრედიტებული სხვადასხვა ელჩების ვიზიტებს აშკარა პოლიტიკური აქცენტი აქვს. საუბარია სრ სუვერენულ ტერიტორიაზე.
„აქ უფრო გლობალურ კონტექსტთან გვაქვს საქმე და რადგან მათი განცხადებები (აზერბაიჯანი, თურქეთი – რედ.) ეხება სომხეთის სუვერენულ ტერიტორიას, დიახ, ელჩების იქ ვიზიტებიც მიზნად ისახავს იმის ჩვენებას, რომ აქ სხვა სიტუაციაა. რომ არ შეიძლება სიუნიქთან დაკავშირებით ისეთივე ტონით ვილაპარაკოთ, როგორც არცახზე, რადგან ყოველ შემთხვევაში, სიუნიქი სომხეთის სუვერენული ტერიტორიაა, გარდა ამისა, გვესმის, რომ გადაჭარბებული არ იქნება ვთქვათ, რომ სიუნიქს აქვს, მაგრამ არსებითი გეოპოლიტიკური მნიშვნელობა და სტრატეგიული ბალანსი. ჩვენ გვესმის, რადგან ეს არის გზა. ბუნებრივია, არსებობს როგორც შესაძლებლობები, ასევე რისკები, როგორც ყველა ინტერესთა კონფლიქტის შემთხვევაში. ჩვენი ამოცანაა ავიცილოთ იქ მზარდი ინტერესთა კონფლიქტი“.
სწორედ სომხური სიუნიქი იქცა ერთ-ერთ ცენტრად, სადაც ყალიბდება და დუღს ახალი ურთიერთობები. ეღოიანის თქმით, სომხეთს სჭირდება სწორი პოზიციონირება.
