ექსპერტები ჩვენს რეგიონში არსებულ ვითარებას და შესაძლო მოვლენებს უკავშირებენ რუსეთ-უკრაინის ომის შედეგს, რომელიც, მათი აზრით, სინამდვილეში არის ომი რუსეთსა და კოლექტიურ დასავლეთს შორის. ზესახელმწიფოები ერთმანეთს ეჯიბრებიან სამხრეთ კავკასიაში გავლენის მოსაპოვებლად, მაგრამ ფაქტობრივი მთავარი მოთამაშეები „3+3“ ფორმულის ფარგლებში არიან.
როგორ იმოქმედებს სომხეთზე სომხეთ-თურქული და სომხურ-აზერბაიჯანული მოლაპარაკებები? ევრაზიული ექსპერტთა კლუბის კოორდინატორის, პოლიტოლოგის არამ საფარიანის თქმით, ეს ორი მიმართულება ცალ-ცალკე არ უნდა განიხილებოდეს, რადგან ანკარა არ მალავს, რომ ყველა საკითხს ბაქოსთან კოორდინაციას უწევს. ანალიტიკოსის თქმით, თურქეთ-აზერბაიჯანის ინტეგრაცია მიმდინარეობს და ამ პირობებში, ოფიციალური რუსეთის გარეშე, ერევანი ვერ იბრძოლებს თურქულ-აზერბაიჯანული ტანდემის წინააღმდეგ.
„3+3 ფორმულა პასუხისმგებელია რეგიონის სტაბილურობაზე, ანუ რეგიონის სამი ქვეყანა: სომხეთი, საქართველო და აზერბაიჯანი, პლუს რუსეთი, თურქეთი და ირანი. გამოდის, რომ რეგიონის საკომუნიკაციო გზები და ე.წ. „სამხრეთ კავკასიის გზაჯვარედინი“ გაიხსნება დიდი ევრაზიის რეგიონისთვის ამ რეზოლუციის გამოყენების პირობებში. ვფიქრობ, ცოტა ნაადრევია საუბარი სომხეთის დასავლეთ-აღმოსავლეთის მარშრუტზე საკომუნიკაციო საშუალებების გახსნაზე, რადგან ჯერ კიდევ მოლაპარაკებები მიმდინარეობს და არის გართულებები.
თუ დასავლეთ-აღმოსავლეთის დერეფანთან დაკავშირებული რიგი საკითხები კვლავ განიხილება და არ არის ნათელი, თუ რა სახით გადაკვეთს ის სომხეთის ტერიტორიას, მაშინ ჩრდილოეთ-სამხრეთი, არამ საფარიანის თქმით, მთლიანად სომხეთის პრობლემაა და ეს შესაძლებლობა მთლიანად უნდა იქნას რეალიზებული. ახლა მაგისტრალების მშენებლობა მიმდინარეობს და არ უნდა იქნას დაშვებული, რომ ჩრდილოეთ-სამხრეთის მშენებლობა განხორციელოს მხოლოდ აზერბაიჯანმა. ანალიტიკოსის აზრით, რუსეთ-სომხეთი-ირანის სტრატეგიულ მარშრუტში საქართველოც უნდა მოხვდეს.
მისი აზრით, ჩვენს რეგიონში ერთმანეთს ეჯიბრებიან კოლექტიური დასავლეთი, რუსეთი და თურქეთი. საერთაშორისო ექსპერტი გრიგორ ბალასანიანის აზრით,ბუნებრივია, რომ მეზობლებს ნორმალური ურთიერთობა უნდა ჰქონდეთ და სომხურ-თურქულ მოლაპარაკებებს საზღვრების გახსნა უნდა მოჰყვეს, მაგრამ აშკარაა, რომ ანკარა აყენებს ორ წინაპირობას, არცახისა და სომეხთა გენოციდის შესახებ.
„გენოციდზე უარის თქმა არასოდეს არ უნდა დადგეს ჩვენი პოლიტიკის დღის წესრიგში, ხალხის მეხსიერება და ეროვნული ტკივილი ვერასოდეს გახდება საერთაშორისო დიპლომატიის ნაწილი. თურქეთს ჯერ უნდა ეჩვენებინა, რომ სომხეთთან ურთიერთობის ნორმალიზაციის მომხრეა, ჯერ უნდა გაეხსნა საზღვარი, რის შემდეგაც უნდა დაწყებულიყო სამშვიდობო ხელშეკრულების ხელმოწერის პროცესი, რადგანაც თურქეთმა მესამე ქვეყანასთან სომხეთის პრობლემის მხედველობაში მიღებით დახურა საზღვარი“.
ჯერ დანაშაული უნდა იქნას მიღებული, თურქეთმა უნდა აღიაროს სომეხთა გენოციდი, როგორც ეს გერმანიის შემთხვევაში მოხდა. ამ ქვეყანამ მიიღო ჰოლოკოსტი, აუნაზღაურა, სომხეთმაც იგივე გზა უნდა გაიაროს.
ექსპერტის აზრით, თურქეთის როლი რეგიონში კითხვის ნიშნის ქვეშ დგას. შესამჩნევი პროცესები შეინიშნება. ერთის მხრივ, კოლექტიური დასავლეთი მოქმედებს თურქეთის სახით, მეორე მხრივ, თურქეთის მცდელობის მიუხედავად, აშშ და ნატო მხარს უჭერენ საბერძნეთს. გარდა ამისა, რუსეთი ცდილობს თურქეთი ჩამოაშოროს კოლექტიურ დასავლეთს, ჯერ ნაადრევია იმის თქმა, თუ რა მოვლენები მოხდება უახლოეს მომავალში.
ჯერჯერობით ყველა თვალს ადევნებს რუსულ-უკრაინულ მოვლენებს, სადაც, გრიგორ ბალასანიანის თქმით, უკრაინას, ასე ვთქვათ, „საზარბაზნე ხორცად“ იყენებენ. პოლიტოლოგის თქმით, ეს არის მესამე მსოფლიო ომის პრელუდია და გაუგებარია გაიმარჯვებს თუ არა ევროპა ამ ბრძოლაში, რადგან ეს უკანასკნელი პრობლემების წინაშე დგას, სამომავლოდ ელდება სერიოზული პოლიტიკური, სოციალური და ეკონომიური გართულებები.
