რეგიონული საკომუნიკაციო მარშრუტების განბლოკვის საკითხებით სამმხრივი სომხურ-რუსულ-აზერბაიჯანული სამუშაო ჯგუფის თანათავმჯდომარეები მიმდინარე წლის ივნისში შეხვდნენ. საზღვრის დემარკაციის შესახებ სამმხრივი შეხვედრა მოსკოვში აგვისტოს ბოლოს გაიმართა, სადაც მხარეები შეთანხმდნენ, რომ შემდეგი შეხვედრა ნოემბერში ბრიუსელში გამართულიყო. აზერბაიჯანის მიერ გაჩაღებული აგრესიის შემდეგ, ახალი სამმხრივი შეხვედრა ამ დროისთვის დღის წესრიგში არ არის, მაგრამ, ფაქტობრივად, ორმხრივი შეხვედრა გაიმართა. სომხეთისა და რუსეთის ვიცე-პრემიერების შეხვედრა ერევანში რუსულ-სომხური რეგიონთაშორისი მე-9 ფორუმის ფარგლებში გაიმართა.
გაკეთდა შეფასებები და განცხადებები სატრანსპორტო მარშრუტების განბლოკვასთან დაკავშირებით. ოფიციალური ერევანი აგრძელებს მტკიცებას, რომ დერეფნის წინააღმდეგია და რეგიონული საკომუნიკაციო არხების განბლოკვის მომხრეა. შეთანხმება დაფიქსირებულია 2020 წლის 9 ნოემბრის სამმხრივ განცხადებაში. იგი გულისხმობს ერასხ-ჯულფა-ორდუბად-მეღრი-ჰორადიზის რკინიგზის რეკონსტრუქციას, საავტომობილო გზის მშენებლობას ან რეკონსტრუქციას, რომელიც ასევე დააკავშირებს აზერბაიჯანის დასავლეთ რეგიონებს ნახჭევანთან, საბაჟო და სხვა კონტროლის განხორციელებით საზღვარზე. სამმხრივი სომხურ-რუსულ-აზერბაიჯანული სამუშაო ჯგუფი რეგიონული საკომუნიკაციო არხების განბლოკვის საკითხებზე, წელს ერთხელ, ივნისში შეიკრიბა. ახალი შეხვედრის შესახებ განცხადებები არ არის, მაგრამ არის გათვლები და შეფასებები საკომუნიკაციო არხების განბლოკვის ეკონომიკური სარგებელის შესახებ. სამუშაო ჯგუფის რუსი თანათავმჯდომარე ალექსეი ოვერჩუკი მიიჩნევს, რომ სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის სატრანსპორტო კომუნიკაციების გახსნა შექმნის წინაპირობებს რუსეთიდან 5 მილიარდ დოლარამდე ინვესტიციის შემოდინებისთვის. ამის შესახებ რუსეთის ფედერაციის ვიცე-პრემიერმა ერევანში, რუსეთ-სომხეთის მე-9 რეგიონთაშორისი კონფერენციის დროს განაცხადა.
„დარწმუნებულნი ვართ, რომ რეგიონში სატრანსპორტო კავშირების განბლოკვა, რომელიც გათვალისწინებულია ჩვენი ლიდერების სამმხრივი შეთანხმებებით, გახსნის ახალ შესაძლებლობებს სომხეთის ეკონომიკური განვითარებისთვის და აქ ახალი ინვესტიციების შემოდინებისთვის. ჩვენი შეფასებით, სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის სარკინიგზო და საავტომობილო გზების გახსნა შექმნის წინაპირობებს დაახლოებით 4,5-დან 5 მილიარდ დოლარამდე რუსული ინვესტიციების შემოდინებისთვის.
რა სარგებელს მოუტანს ეს სომხეთის ეკონომიკას, რა გათვლები აქვს სომხურ მხარეს? ეკონომისტი ჰამლეტ მკრტჩიანი „რადიოლურთან“ საუბარში აღნიშნავს, რომ ანალიზები კეთდება, თუმცა ციფრული სურათი ჯერ არ არის.
„იქნება უფრო მოკლე სატრანსპორტო მარშრუტები და ბაზრებზე მისასვლელი შესაძლებლობები, ხოლო მეტი ხარჯები იქნება გაწეული. წინა გათვლებით, საქონლის თვითღირებულება 20-30 პროცენტით შემცირდება, თუ ამ ლოგისტიკური ჯაჭვების გამოყენება შეგვეძლება“.
რეგიონში სატრანსპორტო კავშირების განბლოკვის ინიციატივებთან ერთად, აზერბაიჯანი ახორციელებს სამხედრო ოპერაციებს და აგრძელებს აგრესიას. ამ ინსტრუმენტთა ნაკრებით პრობლემების გადაჭრის ქცევა ამ მომენტში იმაზე მეტყველებს, რომ საზღვრების გახსნა შეუძლებელია, ამბობს ეკონომისტი.
„არსებითად უნდა გავითვალისწინოთ ის ფაქტი, რომ სომხეთის საზღვარი არის ევრაზიის ეკონომიკური კავშირი, თურქეთის საზღვარი კი ევროკავშირის საზღვარია. ამიტომ, არსებული შიდაპოლიტიკური ვითარების გათვალისწინებით, ჩვენი შეფასებაა, რომ საზღვრების გახსნას ალტერნატივა არ აქვს“.
გათვლებისა და პროფესიული დისკუსიების გარდა, არის რისკები და შიშები. სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა მანამდე აღნიშნა, რომ სომხური მხარე მზად არის წინადადებების ფარგლებში ააშენოს და გახსნას გზა და რკინიგზა, მაგრამ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ გაფორმდება დე იურე მნიშვნელობის შეთანხმება. წინააღმდეგ შემთხვევაში, პროცესი სარისკოა.
„ჩვენ ვხედავთ ძალიან კონკრეტულ რისკს, როდესაც სომხეთი ააშენებს როგორც გზას, ასევე რკინიგზას, აზერბაიჯანი კი უარს იტყვის საზღვრის გახსნაზე. და გამოვა, რომ ვერც სომხეთი, ვერც აზერბაიჯანი და ვერც მესამე ქვეყნები ვერ გამოიყენებენ იმ ინფრასტრუქტურას, რომელიც რამდენიმე ასეული მილიონი დოლარის ინვესტიციას მოითხოვდა და სომხეთი უბრალოდ დაკარგავს რამდენიმე ასეულ მილიონ დოლარს“.
ასევე არსებობს უსაფრთხოების რისკები პოლიტიკურთან დაკავშირებითაც. ეკონომისტ ჰამლეტ მკრტჩიანს უჭირს პასუხის გაცემა კითხვაზე, რა დრო დასჭირდება სომეხ ბიზნესმენს, რათა საბოლოოდ გადაწყვიტოს თავისი საქონლის მიტანა რუსეთის ფედერაციაში ან სხვა ქვეყანაში აზერბაიჯანის, იმ ქვეყნის ტერიტორიის გავლით, რომელიც რეგულარულად ახორციელებს აგრესიას სომხეთის და არცახის წინააღმდეგ.
„არსებითად, ეს ყველაფერი სამშვიდობო შეთანხმების დადების კონტექსტში უნდა განიხილებოდეს, რადგან თუ მშვიდობა არ არის, არსებითად არც გზის განბლოკვა ხდება. თუმცა, ჩვენ უნდა ვიდგეთ მტკიცედ და ვეცადოთ გავამახვილოთ ჩვენი ძალისხმევა ეროვნულ დონეზე, როგორც სრ–ში, ასევე სრ–ს გარეთ, იმ აზრზე, რომ ჩვენ უნდა გავძლიერდეთ და გავაფორმოთ სამშვიდობო შეთანხმება ჩვენს მეზობლებთან“.
რუსული მხარე მზადაა ინვესტიციები განახორციელოს სხვადასხვა სექტორში, დაწყებული ენერგეტიკის, ტრანსპორტითა და ლოჯისტიკით დამთავრებული. და განსაკუთრებით ენერგეტიკის სექტორში ინვესტიციები უბრალოდ ასე არ ხდება, ამბობს ეკონომისტი თათულ მანასერიანი.
„ყველაზე დიდი ინვესტიცია ენერგეტიკულ სექტორში არის რუსეთიდან, ენერგეტიკის სექტორი კი პოლიტიზირებული სექტორია მთელ მსოფლიოში, ეს არ შეიძლება იყოს წმინდა ეკონომიკური. ბუნებრივია, თუ პოლიტიკური და ეკონომიკური თვალსაზრისით შევხედავთ, მაშინ ყველაფერი თავის ადგილზეა“. სომხეთში 40-ზე მეტი მსხვილი რუსული კომპანია მუშაობს. ზოგიერთი მათგანი მსხვილი გადასახადის გადამხდელთა სიაშია, ჩართული ურბანულ და ეკონომიკურ სფეროებში: დსს „გაზპრომ სომხეთი“, შპს „ჯეოპრომაინინგი გოლდი“, დსს „MTS სომხეთი“, „რუსეთის რკინიგზა“, „როსატომი“. დაგროვილი რუსული ინვესტიციების მთლიანი მოცულობა სომხეთის ეკონომიკაში უცხოური ინვესტიციების მთლიანი მოცულობის თითქმის 40 პროცენტია, დაახლოებით 2 მილიარდი დოლარი.
