THES: მთიანი ყარაბაღის ტრაგედიის გაკვეთილი ის არის, რომ სიტყვიერი დაგმობა არ აჩერებს აგრესიას
19 სექტემბერს მთიანი ყარაბაღის სომხებზე აზერბაიჯანის თავდასხმის და შემდგომი იძულებითი მიგრაციის შედეგად, რეგიონი მალე სომხებისგან დაიცლება ორ ათასწლეულზე მეტი ხნის განმავლობაში პირველად, წერს აბოს აკადემიის იუდაიზმის მეცნიერებათა ასოცირებული პროფესორი, თეოლოგიური და რელიგიური კვლევების ცენტრისა და ახლო აღმოსავლეთის გაღრმავებული კვლევების ცენტრის მკვლევარი სვანტე ლუნდგრენი The Human Exploring Society (THES) სამეცნიერო ანალიზის პლატფორმაზე.
„ეს იყო ტრაგედია, რომლის თავიდან აცილებაც შეიძლებოდა. The New York Times-მა ცოტა ხნის წინ დაწერა, რომ ის, რაც ახლა ხდება მთიან ყარაბაღში “თითქმის არავის უწინასწარმეტყველია”. არაფერი შეიძლება იყოს უფრო ცუდი. სომხები, ისევე როგორც ისინი, ვინც კონფლიქტს თვალს ადევნებდა, დიდი ხანია აფრთხილებდნენ, რომ ეს მოხდება“, – ამბობს ექსპერტი.
ლუნდგრენი ხაზს უსვამს, რომ მსოფლიო თანამეგობრობამ და მისმა ინსტიტუტებმა, მათ შორის ევროკავშირმა, შესაძლოა აზერბაიჯანს ნება მისცეს, მოინელოს თავისისამხედრო ავნტიურები.
„2022 წლის ზაფხულში ევროკომისიის პრეზიდენტი ურსულა ფონ დერ ლაიენი ეწვია ბაქოს და ხელი მოაწერა შეთანხმებას აზერბაიჯანიდან ევროპაში გაზის მიწოდების შესახებ. მას შემდეგ მან არაერთხელ შეაქო ქვეყანა, როგორც “ევროკავშირის სანდო ენერგეტიკული პარტნიორი”.
ამ მხარდაჭერით, რამდენიმე თვის შემდეგ, აზერბაიჯანმა დაიწყო შეტევა არა მთიან ყარაბაღზე, არამედ თავად სომხეთის რამდენიმე ტერიტორიაზე. მას შემდეგ აზერბაიჯანმა დაიკავა სომხეთის უდავო და საერთაშორისოდ აღიარებული ტერიტორიის 100 კვადრატულ კილომეტრზე მეტი.
ევროკავშირმა შეძლო მხოლოდ თავშეკავებისკენ მოეწოდებინა და შვება განიცადა, როდესაც ორი დღის შემდეგ ბრძოლა შეწყდა“, – აღნიშნავს მიმომხილველი.
ლუნდგრენი იხსენებს, რომ 2022 წლის დეკემბერში აზერბაიჯანმა დაიწყო ლაჩინის დერეფნის ბლოკადა, რომელიც ერთადერთი დამაკავშირებელია მთიან ყარაბაღსა და სომხეთს შორის.
„ცხრა თვეზე მეტი ხნის განმავლობაში, სანამ ბლოკადა გრძელდებოდა, დასავლელი ლიდერები გმობდნენ და მოითხოვდნენ აზერბაიჯანისგან მის მოხსნას. მაგრამ ამ მოთხოვნის უკან არანაირი ძალა არ იდგა და არც სანქციები იყო და არც სანქციებით მუქარა.
აზერბაიჯანის მთავრობას ეს სიგნალები ესმოდა. „შეგიძლია 100 000-ზე მეტი ადამიანი ჩააყენო ჰუმანიტარულ კრიზისში, გენოციდის ზღვარზეც კი მიიყვანო, და სამაგიეროდ მიიღო სიტყვიერი დაგმობა და სხვა არაფერი“, – წერს ის.
ბოლო ესკალაციის შემდეგ, ევროკავშირის სხვადასხვა ცნობილმა წარმომადგენლებმა კიდევ ერთხელ დაგმეს ძალის გამოყენება და სხვადასხვა მიმართვები გააკეთეს. როგორც ჩანს, ისინი ვერ ხედავენ იმას, რაც მათ წინ დგას. ავტორიტარული სახელმწიფოების აგრესიული პროგრამები არ წყდება დაგმობითა და მიმართვებით. გაცილებით უფრო მკვეთრი ზომებია საჭირო, აღნიშნავს ექსპერტი.
აზერბაიჯანი ამტკიცებს, რომ ისინი არ აიძულებდნენ ამას, ისინი საკუთარი ნებით გაიქცნენ. გარეგნულად, ეს ასეა, რადგან არცერთ აზერბაიჯანელ ჯარისკაცს არ გაუყვანია ისინი ძალით.
მაგრამ ისინი ნებაყოფლობით არ გარბიან. ისინი აღმოჩნდნენ ისეთ სიტუაციაში, როცა სხვა გზა არ აქვთ“, წერს ის.
თავის სტატიაში ლუნდგრენი იხსენებს, რომ აზერბაიჯანის არცახზე თავდასხმამდე ხუთი დღით ადრე, აშშ-ის მთავრობის წარმომადგენელმა განაცხადა, რომ აშშ არ მოითმენს ეთნიკურ წმენდას მთიან ყარაბაღში. ახლა ეს მოხდა და როგორც ჩანს, ვაშინგტონი ამას მოითმენს, თუ ვიმსჯელებთ აზერბაიჯანის წინააღმდეგ სანქციების არარსებობით.
ის ხაზს უსვამს, რომ როგორც ადრე, აზერბაიჯანის გეგმებით შეშფოთების საფუძველი არსებობს.
„ყარაბაღელი სომხების დათრგუნვის შემდეგ აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა გაიმეორა ის, რაც მანამდე თქვა. ის „დასავლეთ სომხეთს“ ისტორიულ აზერბაიჯანულ ტერიტორიად მიიჩნევს, რომლის უკან დაბრუნების უფლება, შესაბამისად, აზერბაიჯანს აქვს.
ამაში ის სომხეთს გულისხმობს. მას ამ პროექტებში თურქეთის სრული მხარდაჭერა აქვს. პირველი სამიზნე იქნება სომხეთის სამხრეთი ნაწილი, სიუნიკის ოლქი…
საჭიროა დასავლეთის გადამწყვეტი ქმედებები, რათა აგრესიული აზერბაიჯანის რეჟიმი არ გადავიდეს ახალ სამხედრო ავანტიურაში თავისი ამჟამინდელი გამარჯვებით. ევროკავშირს შეეძლო სანქციების დაწესება ამ რეჟიმის წინააღმდეგ, რასაც ახლახან მოითხოვდა ევროპარლამენტის 60-ზე მეტი წევრი სხვადასხვა პარტიული ჯგუფიდან.
აზერბაიჯანის თავდასხმას მთიან ყარაბაღზე შედეგები უნდა მოჰყვეს. თუ ბაქოს რეჟიმი ამას დაუსჯელად დაინახავს, ის წაახალისებს მას, გააგრძელოს აგრესია სომხების წინააღმდეგ. ეს სახიფათო სიგნალი იქნება სხვა ავტორიტარული სახელმწიფოების ლიდერებისთვის.
მთიან ყარაბაღში დატრიალებული ტრაგედიის გაკვეთილი ის არის, რომ სიტყვიერი დაგმობა და მიმართვა არ აჩერებს ავტორიტარული სახელმწიფოების აგრესიას. მხოლოდ გადამწყვეტ ზომებს შეუძლია ამის გაკეთება“, – დაასკვნა ლუნდგრენმა.
