უახლოეს თვეებში ვიხილავთ „3+3“ ფორმატის ინსტიტუციონალიზაციისკენ გადადგმულ ნაბიჯებს, თვლიან ექსპერტები, რომლებიც აანალიზებენ თეირანში გამართული შეხვედრის შედეგებს. ისინი განიხილავენ შეხვედრის შედეგად მიღებულ დოკუმენტში ყველაზე მნიშვნელოვან დებულებას, რომელიც ხაზს უსვამს ტერიტორიული მთლიანობისა და საზღვრების ხელშეუხებლობის მნიშვნელობას.
ასევე საყურადღებოა თეირანში გაკეთებული ზოგიერთი განცხადება. ევროპულ პლატფორმებზე სომხურ-აზერბაიჯანულ მოლაპარაკებებზე საუბრისას, რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა აღნიშნა, რომ რუსეთი არ არის მათი წინააღმდეგი, მაგრამ მხარეებს უნდა ახსოვდეთ, რომ ყველაფერი, რაც საჭიროა საზღვრის დელიმიტაციის საკითხების განხილვისა და შეთანხმებისთვის, საბჭოთა დროიდან შემორჩენილი რუქების ჩათვლით, მხოლოდ რუსეთის ფედერაციის ხელშია.
პოლიტოლოგი სურენ სურენიანცი მიიჩნევს, რომ თეირანში გამართული „3+2“ შეხვედრის შედეგად მიღებული განცხადება უნივერსალურ ფორმალობებს შეიცავს. იგი მიიჩნევს დოკუმენტში ყველაზე მნიშვნელოვან პუნქტს, რომელიც ადგენს დავების მშვიდობიანი მოგვარების მნიშვნელობას, სუვერენიტეტს, პოლიტიკურ დამოუკიდებლობას, ტერიტორიულ მთლიანობას, საერთაშორისოდ აღიარებული საზღვრების დაურღვევლობას, ხელშეუხებლობას, შიდა საქმეებში ჩაურევლობას, მუქარის ან ძალის გამოყენების აკრძალვას და ადამიანის უფლებების პატივისცემას გაეროს წესდებაზე დაყრდნობით.
„ეს იყო ზოგადი განცხადებები, ეს განცხადება იყო არა კონკრეტული პრობლემების გადაჭრაზე, არამედ იმაზე, თუ რა პრინციპებით უნდა მუშაობდეს ეს ფორმატი. გაცილებით მნიშვნელოვანი იყო ის ფაქტი, რომ რეალურად შეგვიძლია ჩავწეროთ, რომ არის კონსენსუსი დიდ მოთამაშეებს – რუსეთს, ირანს, თურქეთს შორის, რომ რეგიონული საკითხები უნდა გადაწყდეს რეგიონულ კონტექსტში, რაც გუშინდელი შეხვედრის ყველაზე მნიშვნელოვანი ჩანაწერი იყო. უახლოეს თვეებში ვიხილავთ ნაბიჯებს „3+3“ ფორმატის ინსტიტუციონალიზაციისკენ“.
სურენიანცი დარწმუნებულია, რომ მომავალი წლის საპარლამენტო არჩევნების შემდეგ ამ შეხვედრებში საქართველოც მიიღებს მონაწილეობას. „3+3“ ფორმატში გამართულ შეხვედრაზე დიამეტრალურად საპირისპირო მოსაზრება აქვს პოლიტოლოგ ჰაიკ სუქიასიანს. სიფრთხილე იწყება სახელწოდებით.
„იქ არის რასისტული დისკურსი. ანუ სამი ძირითადი და სამი მცირე. რატომ არა ექვსი? ეს არაფერს მოგვცემს, მაგრამ სრ მასში მონაწილეობით აჩვენებს, რომ მზადაა იმუშაოს ასევე რეგიონის სახელმწიფოების დონეზე, რაც ნორმალურია, სრ სწორად იქცევა. თუმცა, ამ პლატფორმაზე არ შეიძლება ველოდოთ რეგიონული უსაფრთხოების, მშვიდობისა და სახელმწიფოებს შორის თანამშრომლობის გაზრდას, რადგან არიან სახელმწიფოები, რომლებიც პატივს არ სცემენ სხვა სახელმწიფოების სუვერენიტეტსა და ტერიტორიულ მთლიანობას და ყველგან არღვევენ ნაკისრ ვალდებულებებს“.
თეირანში შეხვედრის შემდეგ რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა სერგეი ლავროვმა განაცხადა, რომ ყარაბაღის კონფლიქტი “ძირითადად მოგვარებულია” და ევროპულ პლატფორმებზე საუბრისას მან ხაზგასმით აღნიშნა, რომ “რუსეთი არ არის წინააღმდეგი კონტაქტების, რომლებსაც სომხები და აზერბაიჯანელები თვლიან სასარგებლოდ”.
„მაგრამ ექსპერტებმა კარგად იციან, რომ ყველაფერი, რაც საჭიროა სადემარკაციო საკითხების განხილვისა და შეთანხმებისთვის, მათ შორის საბჭოთა დროიდან შემორჩენილი რუკები, მხოლოდ რუსეთის ფედერაციის ხელშია. პარტნიორებს ეს ესმით. ჩვენ არ ვცდილობთ ამით დიდი პრობლემის შექმნას. თუ უნდათ, დაე, ბრიუსელში „გამოცადონ ბედი“. მაგრამ ჩვენ ყოველთვის მზად ვართ რეალური დახმარება გავუწიოთ პრაქტიკული დემარკაციის დაწყების საკითხში“.
სურენ სურენიანცს მიაჩნია, რომ რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრი გამჭვირვალე კომენტარს აკეთებს.
„ლავროვმა ნათლად თქვა, რომ რუსეთის ფედერაციის გარეშე სომხურ-აზერბაიჯანული ურთიერთობების დარეგულირება შეუძლებელია, მით უმეტეს, დელიმიტაცია და დემარკაცია. მას სურს თქვას, რომ ევროკავშირს არ აქვს ინსტრუმენტები ამ პროცესის გასაკონტროლებლად და რისკების მართვისთვის. ეს არის ცოტა მეამბოხე ან გაბედული სტილით, მაგრამ ეს არის ფორმულირება, რომელიც ჯდება რუსული ნარატივის ფარგლებში“.
პოლიტოლოგ ჰაიკ სუქიასიანს რუკების მხრივ საწინააღმდეგო აზრი აქვს.
„მე ვიცი, რომ ეს რუკები მხოლოდ მათთან არ არის, არის სხვა სახელმწიფოებიც, რომლებსაც აქვთ საბჭოთა რუსეთის გენერალური შტაბის რუკები და სომხეთისთვის ხელმისაწვდომია სხვა სახელმწიფოების შუამავლობით“.
ამერიკელების პასუხმაც არ დააგვიანა. სახელმწიფო დეპარტამენტის წარმომადგენლის მეთიუ მილერის განცხადებით, ვაშინგტონი აფასებს, მაგრამ არც გადაჭარბებულად აფასებს თეირანში გამართულ შეხვედრას.
„ჩვენ ვიცით სამხრეთ კავკასიის გეოგრაფიული პოზიციის სპეციფიკა ირანისა და რუსეთის მეზობლობის კონტექსტში, მაგრამ მიუხედავად იმისა, რომ ვაფასებთ ამ ქვეყნებს, ჩვენ არ ვთვლით მათ სანდო პარტნიორებად“, – განაცხადა მილერმა და ხაზგასმით აღნიშნა, რომ ის მიესალმება ნებისმიერ პატიოსან ჩართულობას, რომელიც ხელს უწყობს სამხრეთ კავკასიის მშვიდობასა და სტაბილურობას, მიუხედავად იმისა, თუ სად მიმდინარეობს მოლაპარაკებები ან ვინ მასპინძლობს მათ. ირანის საგარეო საქმეთა მინისტრმა ჰოსეინ ამირ აბდოლაჰიანმა შეხვედრის შემდეგ განაცხადა, რომ „3+3“ პლატფორმის შემდეგი შეხვედრა თურქეთში გაიმართება, შემდეგ კი ერევანსა და ბაქოში გაგრძელდება. მან იმედი გამოთქვა, რომ ამ ფორმატში მომავალ შეხვედრებს საქართველოც დაესწრება.
