თურქული დემარში დასავლეთისა და ისრაელის წინააღმდეგ – დაძაბული ურთიერთობა თუ დიპლომატიური თამაში
თურქეთის პრეზიდენტმა დასავლეთის წინააღმდეგ მორიგი დემარში წამოიწყო და ებრაელების აგრესიულ ქცევაში თანამედროვე ევროპული ქვეყნები დაადანაშაულა. ის აგრძელებს ისრაელის წინააღმდეგ გამოსვლებს და არაერთ ქვეყანას ადანაშაულებს, მისი თქმით, „პალესტინის სახელმწიფოს ლიკვიდაციის ებრაული გეგმის მხარდაჭერაში“. ერდოღანის რიტორიკის საპასუხოდ ისრაელი თურქეთს ურთიერთობების გადახედვით დაემუქრა, მანამდე კი თავისი დიპლომატები ანკარადან გაიწვია და თურქ დიპლომატებს ისრაელის დატოვება მოსთხოვა. თუმცა ექსპერტები სიყალბეს ამჩნევენ ერდოღანის მიერ ისრაელთან და დასავლეთთან ურთიერთობების გამწვავებაში.
21-ე საუკუნეს თურქეთის საუკუნედ თვლის, ერდოღანი თურქების სამშობლოს „აცხადებს“ ყირიმიდან არცახამდე, პალესტინიდან თურქმენეთამდე, ავღანეთიდან ჩეჩნეთამდე. „ღაზა ასევე ჩვენი სამშობლოს განუყოფელი ნაწილია“, – თქვა ერდოღანმა, რომელიც გატაცებულია ოსმალეთის იმპერიის აღდგენის იდეით. საერთაშორისო ექსპერტები ერდოღანის გამოსვლას ფორმალურად მიიჩნევენ და სადაც ფეხს დადგამს, „სამშობლოს“ უწოდებსო – ამბობენ. ისინი დარწმუნებულნი არიან, რომ პალესტინელების სიცოცხლე მისთვის არ არის მნიშვნელოვანი, აქ მიზანი დასავლეთის დამცირებაა. თურქოლოგი ტირან ლოქმაგიოზიანი ერდოღანის საქციელში სხვა მოტივაციურ მიზეზებსაც ხედავს.
„მთლად ისე არ არის, რომ თურქეთი ან კონკრეტულად ერდოღანი თავს იკლავს პალესტინელებისთვის, ან ბოროტების წინააღმდეგია და ა.შ. და ა.შ. ის ამას მხოლოდ საკუთარი ინტერესებისთვის იყენებს. მისი ერთ-ერთი ინტერესი ისაა, რომ მან თავი გამოაცხადა მსოფლიოს მუსლიმების მფარველად, ასევე მსოფლიოს თურქული ტომების მფარველად, ამიტომ, უნდა თუ არა, მას უწევს პალესტინელების გვერდში დგომა“.
პალესტინისთვის ორგანიზებული ორმილიონიანი მიტინგის დროს ერდოღანმა დაადანაშაულა თავისი სტრატეგიული მოკავშირეები “ჯვარსა და ნახევარმთვარეს შორის ომის წაქეზებაში” და დაემუქრა, რომ იგივე მოხდება ახლო აღმოსავლეთში, როგორც ეს მოხდა ლიბანსა და ყარაბაღში. ექსპერტები აღნიშნავენ, რომ ერდოღანი, რომელმაც მრავალი სამხედრო დანაშაული ჩაიდინა აზერბაიჯანთან ერთად არცახში და დახოცა სომხები, აპირებს მსოფლიოს დაუმტკიცოს, რომ ისრაელი ომის დამნაშავე სახელმწიფოა. თურქოლოგ ტირან ლოქმაგიოზიანი ერდოღანის ქცევაში ვერაფერ მოულოდნელს ვერ ხედავს, არ უკვირს თურქეთში პალესტინისმხარდასაჭერად მილიონიანი დემონსტრაცია, ამასთან, აღნიშნავს, რომ აქ აზერბაიჯანის ფაქტორიც არსებობს.
„ჩვენ დავინახეთ, რომ ორ სავარაუდო ძმას, თურქეთსა და აზერბაიჯანს, ამ საკითხზე ერთდროულად სრულიად საპირისპირო შეხედულებები ჰქონდათ. თურქეთი იცავდა პალესტინას, აზერბაიჯანი კი ისრაელს. ესეც პოლიტიკაა. რა თქმა უნდა, 44-დღიანი ომიდან აზერბაიჯანი გამარჯვებული გამოვიდა ისრაელის წყალობით, ძალიან მჭიდრო ურთიერთობა აქვს ისრაელთან თურქეთის გავლით და მიუხედავად იმისა, რომ პალესტინა მუსლიმური ქვეყანაა და მუსულმანური ქვეყნებისგან ყოველთვის მხარდაჭერას ელის, მოდით და ნახეთ, მან გაყიდა მუსლიმები და მხარი დაუჭირა ისრაელს, მუსლიმთა ერთ-ერთ მთავარ მტერს. ეს არის პოლიტიკა. მისგან ბევრი რამის სწავლა შეგვიძლია“.
საპასუხოდ, თელ-ავივი ანკარასთან დიპლომატიური კონტაქტების გადახედვას აპირებს. ებრაელ დიპლომატებს თურქეთის დატოვება უბრძანეს, თურქ დიპლომატებს კი ისრაელის დატოვება სთხოვეს. ისრაელ-თურქეთის ურთიერთობების გადაფასების მიზნით, ისრაელის საგარეო საქმეთა მინისტრმა ელი კოენმა განმარტა თურქეთის რიტორიკის ფონზე გადადგმული ნაბიჯი. თუმცა ბევრი ექსპერტი შენიშნავს, რომ თურქეთსა და ისრაელს შორის დაძაბულობა სიცრუეა. თუ ერდოღანს მართლა აწუხებს პალესტინელები და ისრაელს სამხედრო დამნაშავედ თვლის, მაშინ რატომ არ კეტავს აზერბაიჯანის ნავთობის გზას თურქეთის ტერიტორიით ისრაელამდე? აზერბაიჯანის ნავთობი ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენით ისრაელის აშკელონში აღწევს. ამ გზით ისრაელი იღებს მისთვის საჭირო ნავთობის მნიშვნელოვან ნაწილს, ხოლო მეორე ნაწილს ყაზახეთი და ერაყი უზრუნველყოფენ.
თუმცა თურქული დიპლომატია ტირან ლოქმაგიოზიანს არ უკვირს. ის გამორიცხავს, რომ თურქეთს, რომელსაც ძალიან კარგი, ურთიერთობები აქვს ისრაელთან, განსაკუთრებით ეკონომიკური, მოულოდნელად ჰქონდეს ცუდი პოლიტიკური ურთიერთობა.
„არ დაიჯეროთ, რომ მათ ცუდი პოლიტიკური ურთიერთობა აქვთ. კარგი პოლიტიკური ურთიერთობა აქვთ, ძალიან კარგად თანამშრომლობენ ერთმანეთთან. ამ შემთხვევაში, რა თქმა უნდა, ის ისრაელის მხარეს ვერ დაიჭერდა, რადგან მთელი მუსლიმური სამყაროს წინაშე გაშავდებოდა. ამიტომ ის ღაზას პალესტინელების „დამცველი გახდა“.
ანუ, სიტყვებისა და მოწოდებების გარდა, თურქეთი პალესტინის სასარგებლოდ არანაირ სერიოზულ ქმედებას არ განახორციელებს, დარწმუნებულია თურქოლოგი. ლოქმაგიოზიანი შენიშნავს, რომ ყველა ეს ჩვენთვის ნაცნობი გზაა, როცა არცახის შემთხვევაში დასავლეთიდან მოწოდებები, სიტყვები და არანაირი კონკრეტული ნაბიჯები არ ყოფილა აზერბაიჯანის წინააღმდეგ. ექსპერტს მიაჩნია, რომ თურქეთსა და დასავლეთს შორის ვითომდა „დაძაბულ ურთიერთობებსაც“ იგივე კუთხით უნდა შევხედოთ. სხვათა შორის, დასავლეთსა და თურქეთს შორის დაძაბული ურთიერთობების მიუხედავად, ვაშინგტონი თურქეთს მაინც ჩრდილოატლანტიკური ალიანსის ეფექტურ წევრად მიიჩნევს. ამის შესახებ აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის პრესსპიკერმა მეთიუ მილერმა განაცხადა. მან აღნიშნა, რომ თურქეთის ხელმძღვანელობასთან უთანხმოება პირველი არ არის. „ჩვენ გავაგრძელებთ მათთან მუშაობას იმ საკითხებზე, სადაც არის თანხმობა“, – განაცხადა სახელმწიფო დეპარტამენტის სპიკერმა.
