ВВС მთიანი ყარაბაღის სომხების უფლებებისადმი დამოკიდებულების შესახებ – გეტო ყველა ევროპირობით
ВВС-მ გამოაქვეყნა ვრცელი სტატია აზერბაიჯანის ეროვნულ უმცირესობებზე და სომხების უფლებების რეალიზაციის პერსპექტივებზე.
„აზერბაიჯანი ჰპირდება ადგილობრივი სომხების საზოგადოებაში ინტეგრაციას და ენისა და კულტურის დაცვას. ქვეყანაში ეროვნულ უმცირესობებთან ურთიერთობის ისტორია ადვილი არ არის“, – აღნიშნავს გაზეთი.
ეროვნული უმცირესობები აზერბაიჯანის მოსახლეობის 5 პროცენტს შეადგენენ (აზერბაიჯანელი ექსპერტები მიიჩნევენ, რომ 2019 წლის აღწერა არ ჩატარდა კეთილსინდისიერად და არსებობს ეჭვები ეროვნული უმცირესობების რაოდენობასთან დაკავშირებით). მეტიც, რუსებს და ქართველებს უფრო მეტი შესაძლებლობა აქვთ ისწავლონ საკუთარი ენა და განავითარონ თავიანთი კულტურა, ვიდრე სხვებს. კითხვაზე, რატომ არ ასრულებს აზერბაიჯანი ეროვნულ უმცირესობათა უფლებების დაცვასთან დაკავშირებულ ვალდებულებებს, მკვლევარები აღნიშნავენ, რომ აზერბაიჯანელი ერი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების ეტაპზეა, ხოლო აზერბაიჯანული ნაციონალიზმი მხოლოდ მე-20 საუკუნის დასაწყისში, მოგვიანებით დაიბადა, ვიდრე ევროპასა და კავკასიაში.
„სექტემბერში აზერბაიჯანის სამხედრო ოპერაციის შედეგად სომხებით დასახლებული ყარაბაღის რეგიონი ბაქოს კონტროლს დაუბრუნდა. გაეროს მონაცემებით, ათიათასობით სომეხიდან რეგიონში ათასზე მეტი არ რჩება. დანარჩენზე ხელისუფლებამ გახსნა ვებ-გვერდი წინასწარი რეგისტრაციისა და აზერბაიჯანული პასპორტის მისაღებად, ხოლო პრეზიდენტმა ალიევმა გამოთქვა რწმენა, რომ სომხები წარმატებით ინტეგრაციას შეძლებენ.
აზერბაიჯანის ხელისუფლებამ ყარაბაღელ სომხებს შესთავაზა სუბსიდიები ფერმერებისთვის, საგადასახადო და საბაჟო პრივილეგიები, სოციალური გადასახადები, ადგილობრივი ხელისუფლების ფორმირება მუნიციპალური არჩევნების გზით, აგრეთვე ენის, რწმენისა და კულტურის დაცვა.
მაგრამ არც ექსპერტებს და არც რეგიონიდან გამოქცეულ სომხებს ამ დაპირებების არ სჯერათ. „ქუჩაში აზერბაიჯანელი მომკლავს, სასამართლო გადაწყვეტს, რომ დამნაშავე ვიყავი. ერთ-ერთს კი სახეში რომ გავარტყა, 20 წლით ციხეში ჩამსვამენ“, – ამბობს ერთ-ერთი ლტოლვილი „ეხო კავკაზასთან“ ინტერვიუში.
აზერბაიჯანში არჩევნები დარღვევებით ტარდება. პოლიციური ძალადობა სუფევს და სომხური ეკლესიები აღვანურად გამოცხადდა. გარდა ამისა, გაურკვეველია მზად არის თუ არა აზერბაიჯანული საზოგადოება ახალი რეალობისთვის. სკოლებში სომხების მიმართ სიძულვილის ენა კვლავ ვრცელდება. “რა სახელმძღვანელოებით ისწავლიან სომხები სკოლებში? მათი მთელი თხრობა განსხვავებულია, მათი გმირები ჩვენი მტრები არიან, მათი წარმოდგენა ყარაბაღის შესახებ ჩვენსას ეწინააღმდეგება”, – თქვა ისტორიკოსმა არიფ იუნუსმა.
მაგრამ, როგორც სოციოლოგმა სერგეი რუმიანცევმა აღნიშნა, ყარაბაღიდან სომხების მასიური ემიგრაციის შემდეგ, მათი უფლებების საკითხმა აშკარად აზრი დაკარგა. „არარსებულ ეთნიკურ ჯგუფს უნდა მივცეთ რაიმე უფლებები? და თუ სომხები დაბრუნდებიან, ბაქო, ალბათ, საერთაშორისო იმიჯის გამო, შეუქმნის მათ პირობებს, რა შემთხვევაშიც შეძლებენ, მაგალითად, მშობლიურ ენაზე ისწავლონ, ფიქრობს რუმიანცევი. მაგრამ მკვლევარის აზრით, ეს იქნება სრულიად იზოლირებული ცხოვრება, როდესაც რეგიონში ჟურნალისტები ან პოლიტიკოსები ჩადიან და მოსახლეობას მოუწევს პრეზიდენტისადმი ლოიალობის გამოხატვა. „დავარქვათ ასეთ სიტუაციას „გეტო ყველა ევროპული პირობებით. ვფიქრობ, ამ ფორმატით ყველაფერი შესაძლებელია. მაგრამ ღირს თუ არა ასეთ პირობებს ეთნიკური ჯგუფების უფლებების დაცვა ვუწოდოთ? წითელი ჯვრის საერთაშორისო კომიტეტის ანგარიშიდან, რომლის თანამშრომლებიც იმყოფებოდნენ ყარაბაღში, ჩანს, რომ სტეფანაკერტში (აზერბაიჯანში მას ხანკენდს უწოდებენ) ძირითადად მოხუცები დარჩნენ და ისინი ვინაც ვერ შეძლო სახლ-კარის მიტოვება. გაეროს ანგარიშში ნათქვამია, რომ ამ ეტაპზე ძნელია იმის გარკვევა, აპირებს თუ არა ადგილობრივი მოსახლეობა დაბრუნებას“, – აღნიშნა ВВС.
