სამხრეთ კავკასია, რომელიც უკვე შეძრწუნებულია ბოლოდროინდელი მნიშვნელოვანი გეოპოლიტიკური ცვლილებებით, შესაძლოა უფრო მეტად დაზარალდეს ისრაელსა და ჰამასს შორის მიმდინარე ომის შედეგებისგან. შეიარაღებული კონფლიქტი განსაკუთრებით აქტუალურია აზერბაიჯანისთვის, რომლის სამხედრო თანამშრომლობამ ისრაელთან მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა სექტემბრის ბოლოს მთიანი ყარაბაღის რეგიონზე კონტროლის აღდგენაში, წერს თბილისის ევროპული უნივერსიტეტის პროფესორი და ახლო აღმოსავლეთის კვლევის ქართული ანალიტიკური ცენტრის Geocase -ს დირექტორი ემილ ავდალიანი ომისა და მსოფლიოს ინსტიტუტისათვის (IWPR) დაწერილ სტატიაში.
სომხეთს, აზერბაიჯანსა და საქართველოს მჭიდრო კავშირები აქვთ ისრაელთან, თუმცა სხვადასხვა ინტენსივობით, სამივე ქვეყნის მთავრობები შეუერთდნენ გლობალურ მოწოდებებს აქტიური საომარი მოქმედებების დაუყონებლივ შეწყვეტის შესახებ, ხაზს უსვამენ მათ თანაგრძნობას ისრაელზე ჰამასის თავდასხმის მსხვერპლთა გამო.
საქართველოს პრემიერ-მინისტრმა ირაკლი ღარიბაშვილმა, პრეზიდენტმა სალომე ზურაბიშვილმა და პარლამენტის თავმჯდომარემ შალვა პაპუაშვილმა მკაცრად დაგმეს ისრაელზე თავდასხმა და გამოაცხადეს თავიანთი ურყევი მხარდაჭერა ებრაული სახელმწიფოს მიმართ, რაც ძირითადად ასახავს ქვეყნის დიდწილად პროისრაელურ საზოგადოებრივ აზრს.
ბაქოს საგარეო საქმეთა სამინისტრომ დაგმო მშვიდობიანი მოსახლეობისთვის მიყენებული ზიანი და დაძაბულობის სწრაფი შემსუბუქებისკენ მოუწოდა. გარდა ამისა, აზერბაიჯან-ისრაელის საპარლამენტთაშორისო ურთიერთობების ჯგუფმა მკაცრად დაგმო ღაზას სექტორიდან განხორციელებული სარაკეტო თავდასხმები და სოლიდარობა გამოუცხადა ისრაელს.
ისრაელის სამხედრო ქმედებებმა შეიძლება შექმნას ორი უფრო ფართო სცენარი სამხრეთ კავკასიაში, განსაკუთრებით სომხეთსა და აზერბაიჯანთან მიმართებაში.
რამდენადაც ისრაელი დაკავებულია თავისი ომით, მისმა თავდაცვის ინდუსტრიამ შესაძლოა შეანელოს იარაღის მიყიდვა აზერბაიჯანისთვის, რის გამოც ბაქო ნაკლებად გადაწყვეტს მკაცრი პოზიციის დაკავებას და იძულებული გახდება უფრო მეტად დაეყრდნოს რეგიონალურ ძალებს, როგორიცაა რუსეთი და თურქეთი.
აზერბაიჯანის პრეზიდენტის ილჰამ ალიევისთვის ეს შეიძლება იყოს დამატებითი ზეწოლა ერევანზე ე.წ. ზანგეზურის დერეფნის გასახსნელად, რომელიც გადის სომხეთის სამხრეთით სიუნიქის რეგიონში, რომელიც ესაზღვრება ირანს.
თუ გეგმა განხორციელდება, სახმელეთო დერეფანი დააკავშირებს ბაქოს მის ანკლავთან, ნახიჩევანთან, რომელიც მდებარეობს სომხეთს, თურქეთსა და ირანს შორის, ასევე დიდი ხნის ნანატრი სავაჭრო მარშრუტით თურქეთამდე, რომელიც თეირანის კონკურენტია და ბაქოს მთავარი მოკავშირე. თეირანის წინააღმდეგობა ამ პროექტზე კვლავ ძლიერია. ის რუსეთთან ვაჭრობის გაფართოებას სანქციების გვერდის ავლით ცდილობს და სავაჭრო გზა, რომელიც მის გზას სომხეთამდე კვეთს, კამათის საგანია.
კიდევ ერთი ჰიპოთეზა არის ის, რომ თუ ომი გაფართოვდება ისრაელის საზღვრებს მიღმა, ბაქომ შეიძლება თავდაჯერებულად იგრძნოს თავი და იმოქმედოს უფრო თამამად, რადგან უფრო დიდი სამხედრო ოპერაციები ახლო აღმოსავლეთში შეაფერხებს აშშ-სა და მის მოკავშირეებს.
ბაქომ ფრთხილად უნდა იმოქმედოს ისრაელთან ათწლეულების განმავლობაში დამყარებული სტრატეგიული კავშირების გამო.
აზერბაიჯანს შეუძლია გამოიყენოს ღაზაზე გლობალური ფოკუსირება და ირანის, როგორც ჰამასის სპონსორის შესაძლო ჩართვა სომხეთისგან ზანგეზურის დერეფანზე დათმობების მისაღებად.
მანამდე ალიევმა უკვე გამოხატა შენიღბული მოთხოვნები სომხეთის სუვერენული ტერიტორიის მიმართ. გავრცელებული ინფორმაციით, აშშ-ის მთავრობამ გამოთქვა შეშფოთება აზერბაიჯანის შესაძლო სამხედრო ქმედებებთან დაკავშირებით, თუმცა ეს მოგვიანებით უარყო სახელმწიფო დეპარტამენტმა.
განსაკუთრებით არასასიამოვნო მდგომარეობაშია აზერბაიჯანი. მოსახლეობის დაახლოებით 99 პროცენტი მუსლიმია და მოსალოდნელია, რომ თანაუგრძნობს პალესტინელებს, მაგრამ რეალპოლიტიკა სხვაგვარად კარნახობს. ბაქოს ფრთხილად უნდა მოეკიდოს ისრაელთან ათწლეულების განმავლობაში დამყარებულ სტრატეგიულ კავშირს.
ბაქო არის ისრაელის სამხედრო აღჭურვილობის მთავარი იმპორტიორი, მათ შორის თვითმფრინავები და რაკეტსაწინააღმდეგო თავდაცვის სისტემები, რომელმაც მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა 2020 წლის ბოლოს ყარაბაღის წინააღმდეგ სამხედრო შეტევაში და 2023 წლის სექტემბერში გადამწყვეტ შეტევაში. გავრცელებული ინფორმაციით, ორი ქვეყანა თანამშრომლობს დაზვერვის გაზიარებაზე, განსაკუთრებით რეგიონულ საფრთხეებზე.
თავის მხრივ, ისრაელი ენერგიის იმპორტზეა დამოკიდებული, ხოლო ნავთობით მდიდარი აზერბაიჯანი უზრუნველყოფს ისრაელის მოთხოვნილებების უმეტეს ნაწილს. 2022 წელს ბაქოდან ნავთობის ექსპორტმა 1,67 მილიარდი აშშ დოლარი შეადგინა. ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის (BTC) მილსადენი, რომელსაც აზერბაიჯანის ნავთობს ხმელთაშუა ზღვაში გადააქვს, გადამწყვეტია ისრაელის ენერგეტიკული უსაფრთხოებისთვის და მისი საჭიროებების დაახლოებით 40 პროცენტს უზრუნველყოფს.
სომხეთსა და ისრაელს უფრო შერეული ისტორია აქვთ. ისრაელში ცხოვრობს მსოფლიოში უძველესი სომხური დიასპორა, ხოლო იერუსალიმის გალავნით შემოსაზღვრულ ძველ ქალაქს სომხური უბანი აქვს, მაგრამ ურთიერთობები გართულებულია როგორც ისტორიული მიზეზების გამო (ისრაელს ოფიციალურად არასოდეს უღიარებია სომეხთა გენოციდი), ასევე იმიტომ, რომ ისრაელი აზერბაიჯანის მთავარი მოკავშირეა. სომხეთი მას თავის ეროვნულ უსაფრთხოების მთავარ საფრთხედ მიიჩნევს.
საქართველოს კავშირები ისრაელთან ისტორიაშია ფესვგადგმული. ებრაული თემი ქვეყანაში დაახლოებით 2600 წელია არსებობს და განავითარა ყივრული, მკაფიოდ იუდეო-ქართული დიალექტი. ისრაელი, რომელიც მხარს უჭერდა საქართველოს სუვერენიტეტს საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, ასევე ემსახურებოდა სამხედრო დაზვერვისა და ტექნოლოგიების სასიცოცხლო წყაროს. მიუხედავად იმისა, რომ შემდგომში თანამშრომლობის დონე შემცირდა, ორ ქვეყანას აკავშირებს ერთობლივი სამხედრო თანამშრომლობა და ფართო ეკონომიკური კავშირები.
შედეგები აზერბაიჯანისთვის ასევე გეოპოლიტიკურია. ის ესაზღვრება ირანს, ქვეყანას, რომელსაც მტრული ურთიერთობა აქვს როგორც აზერბაიჯანთან, ასევე ისრაელთან.
აზერბაიჯანის სტრატეგიული მდებარეობა მას ისრაელისთვის ღირებულ რეგიონალურ მოკავშირედ აქცევს და ისრაელის იარაღი ბაქოს სამხედრო და ტექნოლოგიურ შესაძლებლობებს სთავაზობს, რომლებსაც შეუძლიათ თეირანის ზეწოლას დაუპირისპირდნენ. ირანში ასევე ცხოვრობს დიდი აზერბაიჯანული სათვისტომო, სადაც დაახლოებით 20 მილიონი ადამიანია, ისლამური რესპუბლიკის მთლიანი მოსახლეობის დაახლოებით 16 პროცენტი და აზერბაიჯანზე ორჯერ მეტი.
ღაზას სექტორში გაჭიანურებული ომი, სავარაუდოდ, შეამცირებს ისრაელის ჩართულობას სამხრეთ კავკასიაში, რაც პოტენციურად გაუხსნის გზას ირანს რეგიონში უფრო აქტიური როლის შესასრულებლად.
მიუხედავად იმისა, რომ ნაკლებად სავარაუდოა ბაქომ უკან დაიხიოს, თუ ზეწოლა მოხდება მხოლოდ თეირანის მხრიდან, რეგიონის სხვა საკვანძო მოთამაშეები და ქვეყნის მოკავშირეები ასევე პროპალესტინელები არიან.
თურქეთი და რუსეთი პალესტინის საქმის მტკიცე მხარდამჭერები არიან და შესაძლოა განაწყენონ ისრაელის მზარდი ამბიციები სამხრეთ კავკასიაში, რაც კიდევ ერთი პოტენციური ზეწოლის ფენას მატებს.
ეს შეესაბამება ირანის, რუსეთისა და თურქეთის გაგებას, რომ სამხრეთ კავკასიის რეგიონში უცხო ან არარეგიონული მოთამაშე არ უნდა იყოს წარმოდგენილი. მიუხედავად იმისა, რომ ეს შეხედულება ადრე გამოიყენებოდა ევროკავშირისა და აშშ-ს ჩართულობის მიმართ, „რეგიონალიზმის“ კონცეფცია ასევე ვრცელდება ისრაელზე.
ირანის მთავრობა სისტემატურად ეწინააღმდეგება ისრაელ-აზერბაიჯანის თანამშრომლობას. ირანმა ბრალი დასდო ისრაელს აზერბაიჯანის ტერიტორიის ჯაშუშობისთვის გამოყენებაში, ხოლო ერთმა ირანელმა დიპლომატმა დაადანაშაულა ისრაელი “აზერბაიჯანის ტერიტორიის ირანის ისლამური რესპუბლიკის ეროვნული უსაფრთხოების საფრთხედ გადაქცევაში”.
თუმცა, სამხრეთ კავკასიაში ისრაელის ყოფნის შესაძლო გადაჯგუფების ამ გრძელვადიანი მოსაზრებების მიღმა, ყველაზე სავარაუდო სცენარი პირველია, როდესაც აზერბაიჯანი თავს იკავებს სამხედრო მოქმედებებისგან, სანამ ახლო აღმოსავლეთში ომი მძინვარებს.
