ის, რაც აზერბაიჯანის აგრესიის შემდეგ მოხდა მთიან ყარაბაღში, არის გენოციდის სახეობა   –    ინტერვიუ ლუის მორენო ოკამპოსთან

ლუის მორენო ოკამპო, სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს ყოფილი მთავარი პროკურორი, თვლის, რომ სახელმწიფოები განზრახ უგულებელყოფენ გენოციდების საფრთხეს, რათა არ აიღონ მათი აღკვეთის ვალდებულება.

ბრიუსელში „Armenpress“-ის  კორესპონდენტთან საუბარში მორენო ოკამპომ განაცხადა, რომ აზერბაიჯანის სამხედრო აგრესიის შემდეგ მთიან ყარაბაღში იძულებითი გადასახლებაც გენოციდის ფორმაა და ხაზგასმით აღნიშნა, რომ გენოციდი მხოლოდ მასობრივი მკვლელობა არ არის.

ბატონო ოკამპო, 7 აგვისტოს თქვენ  გამოაქვეყნეთ თქვენი პროფესიული მოსაზრება, სადაც მთიანი ყარაბაღის ბლოკადა და სრული ალყა გენოციდადაა  მიჩნეული. რა პროცესის დაწყება შეიძლებოდა იმ დროს მომავალი კატასტროფის თავიდან ასაცილებლად?

ანგარიში მნიშვნელოვანი იყო, რადგან ჩვენ შევქმენით საზოგადოებრივი აზრი. თუმცა, სახელმწიფოები ჩვენდა გასაკვირად არ გამოეხმაურნენ.  ისინი შეგნებულად უგულებელყოფენ გენოციდის საფრთხეს, რათა თავიდან აიცილონ გენოციდის პრევენციის ვალდებულება.  ძირითადად, გავარკვიეთ, რომ სახელმწიფოები ცდილობენ აირიდონ სიტყვა გენოციდი. მაშინაც კი, როცა აშშ-ს კონგრესმა ჩემი ანგარიში აიღო და დაიწყო მოქმედება, მაშინ აშშ-ს სახელმწიფო დეპარტამენტმა, გენოციდის ხსენების გარეშე, განაცხადა, რომ დაიცავდა მთიან ყარაბაღს საერთაშორისო დონეზე. მაგრამ უკვე გვიანი იყო. მათ ეს თქვეს და სამი დღის შემდეგ ალიევი თავს დაესხა.

როგორ განმარტავთ იმას, რაც მოხდა 19 სექტემბრის შემდეგ? როგორც ჩანს, ბევრი, როცა გენოციდს ამბობს, მხოლოდ ხოცვა-ჟლეტას წარმოუდგენია. მაგრამ რამდენიმე დღეში ასი ათასზე მეტმა ადამიანმა დატოვა საცხოვრებელი, დატოვა სამშობლო.

ასევე გენოციდია გენოციდის კონვენციის მე-2 მუხლის B პუნქტის მიხედვით (ჯგუფის წევრისთვის სერიოზული სხეულის ან ფსიქიკური ზიანის მიყენება). არსებობს  ხუან მენდესის ახალი მოხსენება, სადაც ნათქვამია, რომ 100 000 ადამიანი წავიდა, აჩვენებს ფსიქოლოგიურ ზიანს, რადგან მათ ყველაფერი დატოვეს. ასე რომ, ეს არის გენოციდის სახეობა, გენოციდი არ არის მხოლოდ მკვლელობა. დიახ, მკვლელობა არ იყო მასიური, მაგრამ არის ფსიქოლოგიური ზიანი: მთელმა საზოგადოებამ დატოვა მშობლიური მიწა.

რა სამართლებრივი მექანიზმები არსებობს მთიანი ყარაბაღის მოსახლეობის უფლებების დასაცავად, რომელიც შეიძლება იმუშაოს და რამდენად რეალურად მიგაჩნიათ ამ ადამიანების უფლებების საერთაშორისო ნორმების მიხედვით აღდგენა?

ვფიქრობ, ახლა მნიშვნელოვანია, რომ საფრანგეთი ამ საკითხს ხელმძღვანელობს. ეს არის მნიშვნელოვანი სახელმწიფო, რომელიც აყალიბებს  დღის წესრიგს და ჩვენ უნდა ვიბრძოლოთ ამისთვის. ჩვენ უნდა ვიბრძოლოთ ხალხის უფლებების დასაცავად, რადგან ხალხი, თუნდაც იქ არ იყოს, მაინც არის ამ მიწის და ქონების მფლობელი, ამიტომ პატივი უნდა ვცეთ მათ უფლებებს. კიდევ ერთ პრიორიტეტად მიმაჩნია მძევლების განკურნება და გათავისუფლება. აზერბაიჯანში 53 პატიმარია. პრობლემა ისაა, რომ საერთაშორისო სამართალი ისე არ მუშაობს, რომ მაგალითად, ვინმემ ველოსიპედი რომ მოგპაროს, პოლიციაში მიხვიდე და სასამართლოში წახვიდე. არა, ასეთი რამ არ არსებობს. ჩვენ გვაქვს მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლო, სავარაუდოდ, სახელმწიფოებისთვის, და არსებობს სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლო, რომელიც ასამართლებს ინდივიდებს. ამ ადამიანების გათავისუფლების სამართლებრივი პროცესი მარტივი არ არის, მაგრამ ეს პროცესი პოლიტიკურად უნდა განვავითაროთ. სწორედ ამიტომ იყო ეს კონფერენცია (თუნდაც ევროპარლამენტში მთიანი ყარაბაღის საკითხზე კონფერენცია) მნიშვნელოვანი.

როგორ აფასებთ საერთაშორისო საზოგადოების ქცევას, რა შეეძლო გაეკეთებინა საერთაშორისო საზოგადოებას, რაც არ გააკეთა და ამ უმოქმედობამ გამოიწვია ეს შედეგი?

ეს პრობლემაა, წარუმატებლობა. იმიტომ რომ მსოფლიოში არ არის გლობალური ინსტიტუტები. ძირითადად, ერთადერთი გლობალური დამოუკიდებელი ინსტიტუტი არის სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლო და ეგაა. ეს არ არის საკმარისი. წარმოიდგინეთ ქვეყანა, რომელსაც აქვს მხოლოდ ერთი სასამართლო, არანაირი მთავრობა და პოლიტიკური სისტემა. ასე რომ, სომხეთი უნდა იყოს ჩართული პრობლემის მოგვარებაში.  ამიტომაა, რომ მსგავსი შეხვედრები, პოლიტიკურ ლიდერებთან დისკუსიები იმის შესახებ, თუ რა შეუძლიათ მათ გააკეთონ, არის ის, რაც ჩვენ უნდა გავაკეთოთ. სომხეთი გვიჩვენებს, რომ არა მხოლოდ საკუთარი თავი, არამედ ცივილიზაცია საფრთხეშია და ამიტომ სომხები მარტონი არ არიან. მაგრამ სომხეთი გადამწყვეტია. სომხეთს აქვს ძალიან მნიშვნელოვანი საზოგადოება მთელ მსოფლიოში. ეს არის წარმოუდგენელი ძალა, რომელიც თქვენ გაქვთ და ჩვენ შეგვიძლია მისი გამოყენება.

არის კონფლიქტები, რომლებიც სხვებზე მეტ ყურადღებას იპყრობს. იფიქრეთ, რომ ყველა ბავშვი არ არის ბავშვი, ყველა ქალი არ არის ქალი. რა არის თქვენი ახსნა ამ ორმაგობაზე?

კარგად იცით, მედიის ყურადღების დიაპაზონი მხოლოდ 6 წამია. ეს ნორმალურია. დარფურის გენოციდი ჯერ იყო მედიაში, შემდეგ მოვიდა არაბული გაზაფხული, შემდეგ ლიბია, შემდეგ სირია, შემდეგ რუსეთი, იეზიდები, შემდეგ როჰინჯა. ყოველთვის არის ახალი კონფლიქტი, რომელიც ფარავს წინა კონფლიქტის წარუმატებლობას.  სწორედ ამიტომ, წელს, 2023 წელს, ხუთი გენოციდის მომსწრე გავხდით. ახლა დროა გამოსწორდეს. ის ფაქტი, რომ სომხური და ებრაული თემი ასეა გავრცელებული, ნამდვილად შეუძლიათ ამ მდგომარეობის შეცვლას. მესმის, რომ სომხური თემისთვის ძალიან მძიმე მომენტია, სომხეთზე თავდასხმაც კი შესაძლებელია, მაგრამ უნდა გესმოდეთ, რომ ვერასოდეს გაიმარჯვებთ, თუ ბრძოლას შეწყვეტთ. ასე რომ თქვენ უნდა გააგრძელოთ ბრძოლა, თანაც მარტო არ ხართ.