მიუხედავად იმისა, რომ ბაქო და ანკარა რეგულარულად აცხადებენ, რომ ე.წ. ზანგეზურის დერეფანთან დაკავშირებით გეგმები შეიცვალა, ისინი ხელიდან არ უშვებენ ამ თემაზე საუბრის შესაძლებლობას. ბოლო მათგანი იყო მოსკოვის განცხადება, რომ რუსეთის ფედერალური სასაზღვრო სააგენტო განახორციელებს კონტროლს სომხეთის გზებზე. ზახაროვას განცხადებას არა მხოლოდ ერევანი, არამედ ბაქოც გამოეხმაურა.
საერთაშორისო ექსპერტი დავით კარაპეტიანი დარწმუნებულია, რომ ე.წ „ზანგეზურის დერეფნის“ თემით მანიპულირებით დაინტერესებული რუსეთია. რუსეთიდან კვლავ ისაუბრეს აზერბაიჯანის ნახიჩევანთან დამაკავშირებელ გზაზე და აზერბაიჯანის ლიდერმაც ისარგებლა ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად. საერთაშორისო ექსპერტს ამ საკითხზე 9 ნოემბრის განცხადების მოხსენიება არასწორად მიაჩნია.
„თუნდაც მივიღოთ, რომ კონტროლი უნდა იყოს რუსეთის FSB-ის მეშვეობით, მაგრამ თუ სახელმწიფო საზღვარი გადაკვეთილია და სხვა სახელმწიფოს ტერიტორია გამოიყენება ტრანზიტად, მაშინ ნათლად უნდა იყოს მითითებული. ეს არ არის ნახსენები, რაც სპეკულაციის საფუძველს აძლევს როგორც რუსეთს, ასევე აზერბაიჯანს. სომხეთის რესპუბლიკის ხელისუფლება სწორად იქცევა და ითხოვს, რომ ეს ყველაფერი გაკეთდეს სომხეთის რესპუბლიკის საბაჟო და საგადასახადო კანონმდებლობის შესაბამისად. რუსეთის FSB-ს შეუძლია კონტროლი უზრუნველყოს, მაგრამ თუ ის გადაკვეთს სრ-ის სიუნიქის მაზრის სამხრეთ ნაწილს, საკონტროლო გამშვები პუნქტი უნდა განთავსდეს იმ ნაწილში, რომელსაც ნრნაძორი ჰქვია. ანუ ამ შემთხვევაში ეს სპეკულაციის საგანი გახდა. აბსურდი ჩნდება, როცა მხოლოდ 9 ნოემბრის განცხადებას ვგულისხმობთ“.
9 ნოემბრის განცხადებით შეუძლებელია ყველა სამართლებრივი გარემოების გათვალისწინება, განმარტავს საერთაშორისო ექსპერტი დავით კარაპეტიანი, ასევე ნათელ კითხვას, თუ რატომ დაიხურა, მაგალითად, ლაჩინის დერეფანი, რომლის დაცვასაც 9 ნოემბრის დებულებების შესაბამისად რუსი სამშვიდობოები უნდა უზრუნველყოფდნენ.
სრ საგარეო საქმეთა მინისტრმა არარატ მირზოიანმა გუშინ განმარტა, რომ „სომხეთის რესპუბლიკა არასოდეს დათანხმებულა თავისი სუვერენიტეტის რაიმე დოკუმენტით შეზღუდვას და მესამე ქვეყნის კონტროლი არ შეიძლება დაწესდეს მისი სუვერენული ტერიტორიის რომელიმე ნაწილზე“. ცოტა ხნის წინ სრ-ში შეიქმნა სპეციალური განყოფილება, რომლის ამოცანაა რეგიონული კომუნიკაციების გახსნის შემთხვევაში უზრუნველყოს ამ კომუნიკაციების უსაფრთხოება, აგრეთვე ტვირთების, საქონლის, მანქანების და ხალხის გადაადგილების უსაფრთხოება.
არარატ მირზოიანის ამ განმარტებას წინ უძღოდა რუსეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროს ოფიციალური წარმომადგენლის, მარია ზახაროვას განცხადება, რომ როგორც ადრე, რუსეთი მზადაა მხარი დაუჭიროს რეგიონული კომუნიკაციების განბლოკვას, მათ შორის მაღალი დონის სამმხრივი განცხადებების საფუძველზე, რომლებიც მიღებულ იქნა 2020 წლის 9 ნოემბერს, 2021 წლის 11 იანვარს. მათში, ზახაროვას თქმით, ნათლად არის დაფიქსირებული რუსეთის როლი „სამმხრივი შეთანხმებების მიხედვით, აზერბაიჯანსა და ნახიჩევანის ავტონომიურ რეგიონს შორის სატრანსპორტო კომუნიკაციის კონტროლს რუსეთის ფედერალური საზღვრის დაცვის სამსახური განახორციელებს“.
ამ განცხადებამ გულგრილი არ დატოვა აზერბაიჯანის პრეზიდენტი. მან აღნიშნა ირანის პრეზიდენტთან იბრაჰიმ რაისთან შეხვედრა და აღნიშნა, რომ ერევანი სამი წელია უარს ამბობს ნაკისრი ვალდებულებების შესრულებაზე და ნახიჩევანამდე გზის მიცემაზე.
მან ასევე განაცხადა, რომ თეირანი და ბაქო შეთანხმდნენ მარშრუტზე არაქსის სანაპიროთი რკინიგზისა და ავტომაგისტრალის აშენებაზე.
„რაისს არაერთხელ უთქვამს, რომ სუვერენიტეტის იგივე პრინციპის საფუძველზე იძლევა შესაძლებლობას და უზრუნველყოფს ნახიჩევანისა და დასავლეთ აზერბაიჯანის მონაკვეთების ტრანზიტს თავისი ქვეყნის ტერიტორიაზე, მისი ქვეყნის კანონმდებლობის საფუძველზე. ორ ხიდსაც კი აშენებენ არაქსის ხიდზე ტვირთების გადაზიდვის დასაჩქარებლად“.
ირანიოლოგი ჟანა ვარდანიანი აზერბაიჯანულ-ირანის შეთანხმებას არაქსის სანაპიროზე მარშრუტის შეთანხმებაზე ხსნის თეირანის მოტივით, არ მოსთხოვოს გადასასვლელი სომხეთს.
„ირანი ამ მარშრუტების გატარებას საკუთარ ტერიტორიაზე განიხილავს, როგორც ეგრეთ წოდებული „ზანგეზურის დერეფნის“ გასანეიტრალებლად, მაგრამ ამის მიუხედავად, აზერბაიჯანისა და თურქეთის პოზიციაა, რომ ისინი უარს არ ამბობენ სომხეთის ტერიტორიის გავლით დერეფნის შექმნის გეგმაზე, რასაც ირანი არაერთხელ დაუპირისპირდა“. ირანელი ექსპერტის თქმით, მართალია ირანი ეწინააღმდეგება სომხეთის ტერიტორიაზე დერეფნის არსებობას, ის ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ჩაერიოს აზერბაიჯანის მხრიდან რაიმე აგრესიის შემთხვევაში, ისრაელ-პალესტინის კონფლიქტის არსებობის გათვალისწინებით, მაგრამ მისი თქმით. , ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ირანი სომხეთის მოთხოვნის გარეშე ეცდება ჩარევას.
