თარგმანი
წყარო: Armenpress.am
ავტორი: ბენიამინ პოღოსიანი, „APRI სომხეთი“-ს უფროსი მკვლევარი
სომხეთის დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ, საქართველოსთან ურთიერთობამ მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა სომხეთისთვის. უპირველეს ყოვლისა, ეს სომხურ-აზერბაიჯანული კონფლიქტის დროს აზერბაიჯანთან და თურქეთთან დახურული საზღვრების არსებობით იყო განპირობებული, რამაც საქართველო სომხეთისთვის გარე სამყაროსთან კომუნიკაციის მთავარ გზად აქცია. მწვავე ენერგეტიკული კრიზისის პირობებში რუსული გაზი სომხეთში შემოვიდა საქართველოს ტერიტორიაზე გაყვანილი გაზსადენით, სომხეთიდან ექსპორტირებული და სომხეთში შემოტანილი საქონლის უმეტესი ნაწილი ბათუმისა და ფოთის პორტებით გადიოდა. საქართველოს ტერიტორიის გავლით სომხეთი უკავშირდება სომხეთის მთავარ საექსპორტო ბაზარს, რუსეთს. აზერბაიჯანთან ომისა და თურქეთის მიერ სომხეთის მიმართ განხორციელებული მტრული პოლიტიკის პირობებში, საქართველოს მეგობრული პოზიცია, ისევე როგორც ღრმა ნაოჭების არარსებობა სომხეთ-ქართულ ურთიერთობებში, ასევე პოზიტიურ საფუძველს ქმნიდა ორმხრივი ურთიერთობების განვითარებისთვის. ბოლო ოცი წლის განმავლობაში საქართველო სომხეთის მოსახლეობის ნაწილისთვის გამავალი ტურიზმის ხელმისაწვდომ ვარიანტად იქცა, რამაც ასევე ხელი შეუწყო ორმხრივი ეკონომიკური ურთიერთობების განვითარებას.
ჯერჯერობით ორმხრივი პოლიტიკური ურთიერთობები შედარებით დაბალ დონეზეა. საქართველოს სტრატეგიული ურთიერთობები აზერბაიჯანთან და თურქეთთან, ისევე როგორც რუსეთ-საქართველოს კონფლიქტი, ქმნის შეზღუდვებს ორმხრივი პოლიტიკური ურთიერთობების განვითარებისთვის. საქართველოს მიერ აზერბაიჯანის ტერიტორიული მთლიანობის აღიარება და აზერბაიჯანის პოზიციის მხარდაჭერა მთიანი ყარაბაღის მიმართ ასევე გარკვეულ პრობლემებს ქმნის სომხურ-ქართულ ურთიერთობებში.
2008 წელს რუსეთ-საქართველოს ომის შემდეგ სომხეთმა არ აღიარა აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის დამოუკიდებლობა, ისევე როგორც 2009 წელს საქართველოს პრეზიდენტ მიხეილ სააკაშვილს პრეზიდენტ სერჟ სარგსიანის მიერ სომხეთის უმაღლესი ჯილდოს მინიჭებამ გარკვეული დადებითი იმპულსი მისცა ორმხრივ პოლიტიკურ ურთიერთობებს, მაგრამ ის მაინც დაბალ დონეზე დარჩა.
2020 წელი ყარაბაღის ომმა, 2023 წელი აზერბაიჯანის მიერ მთიანი ყარაბაღის ოკუპაციამ და მთიანი ყარაბაღის სომხების იძულებითმა დეპორტაციამ შექმნა ახალი გეოპოლიტიკური ვითარება სამხრეთ კავკასიაში. რუსეთ-უკრაინის ომისა და რუსეთ-დასავლეთის კონფლიქტის პირობებში სომხეთი საგარეო პოლიტიკის გადაფასების და დივერსიფიკაციის იმპერატივის წინაშე დგას. აზერბაიჯანის ხელმძღვანელობის სამხედრო განცხადებები, სომხეთის ტერიტორიების ოკუპაციის გაგრძელება, აზერბაიჯანის ნახიჩევანის ავტონომიურ რესპუბლიკასთან სომხეთის ტერიტორიით დამაკავშირებელი ექსტრატერიტორიული დერეფნის უზრუნველყოფის მოთხოვნა სომხეთის უსაფრთხოების სერიოზულ გამოწვევებს ქმნის. აზერბაიჯანის მიერ მთიანი ყარაბაღის ოკუპაციამ მნიშვნელოვნად გაართულა განსაკუთრებით სომხეთის სამხრეთი რეგიონების დაცვა.
შექმნილ ვითარებაში საქართველოსთან პოლიტიკური ურთიერთობების გადახედვა სომხეთის საგარეო პოლიტიკის დივერსიფიკაციის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან მიმართულებად უნდა იქცეს. სომხეთმა უნდა დაასრულოს მენტალიტეტი, რომ საქართველო მხოლოდ გარესამყაროს დამაკავშირებელ სატრანზიტო გზად განიხილოს. საქართველო უნდა იქნას აღქმული, როგორც სამხრეთ კავკასიაში წარმოქმნილი გეოპოლიტიკური ბალანსის მნიშვნელოვანი კომპონენტი, რომლის პოზიციაც მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს რეგიონის გეოპოლიტიკურ მოვლენებზე.
აუცილებელია საქართველოს წარვუდგინოთ სომხეთის ხედვა სამხრეთ კავკასიის გეოპოლიტიკური მომავლის შესახებ, რომელიც ეფუძნება რეგიონში ჰეგემონური სახელმწიფოს ჩამოყალიბების გამორიცხვის პრინციპს. აზერბაიჯანთან და თურქეთთან სტრატეგიული თანამშრომლობის მიუხედავად, საქართველო არ არის დაინტერესებული აზერბაიჯანის სამხრეთ კავკასიაში ჰეგემონიურ სახელმწიფოდ გადაქცევის პერსპექტივით. საქართველოში აზერბაიჯანისა და თურქეთის ეკონომიკური გავლენის თანდათან გაძლიერების გათვალისწინებით, რომელიც შესაძლოა პოლიტიკურ გავლენაშიც გადაიზარდოს, საქართველოში 250 000-ზე მეტი აზერბაიჯანული თემის არსებობა, ისევე როგორც საქართველო-აზერბაიჯანის ურთიერთობებში არსებული ნაოჭები, პირველ რიგში ყველაფერი საზღვრის დემარკაციისა და დემარკაციის პროცესში, აზერბაიჯანის ჰეგემონური მისწრაფებების შეკავების მიზნით, სომხეთისა და საქართველოს ინტერესები შეიძლება ემთხვეოდეს. რეგიონში ჰეგემონური სახელმწიფოს ფორმირების გამორიცხვის გარდა, სომხეთმა საქართველოს უნდა წარუდგინოს რეგიონული თანამშრომლობის საკუთარი ხედვა, რომელიც ეფუძნება ყველა სახელმწიფოს სუვერენიტეტისა და ტერიტორიული მთლიანობის პატივისცემას, მათ შორის საკომუნიკაციო არხების განბლოკვას.
სამხრეთ კავკასიაში საკომუნიკაციო არხების განბლოკვის კონტექსტში დიდი მნიშვნელობა აქვს სომხეთის მიერ შემოთავაზებულ პროგრამას „მშვიდობის გზაჯვარედინზე“, რომელიც სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა 2023 წელს წარადგინა ოქტომბერში თბილისში გამართული „აბრეშუმის გზის“ საერთაშორისო კონფერენციაზე. ეს გულისხმობს რეგიონის ტრანსფორმაციას სტაბილურობისა და კეთილდღეობის დამყარებით. ამ კონტექსტში უნდა აღინიშნოს, რომ სომხეთს ინტენსიურად ავითარებს ურთიერთობები BRICS-ის წევრ ქვეყნებთან ირანთან, ინდოეთთან, არაბთა გაერთიანებულ საემიროებთან და ეგვიპტესთან და აგრძელებს რუსეთის მოკავშირედ ყოფნას, ხოლო საქართველო 2023 წელს გააფორმა სტრატეგიული თანამშრომლობის ხელშეკრულება BRICS-ის წევრ ჩინეთთან და მიიღო ევროკავშირის კანდიდატი სახელმწიფოს სტატუსი.
სომხეთსა და საქართველოს შეუძლიათ მხარი დაუჭირონ ერთმანეთს ევროკავშირთან და BRICS-თან ურთიერთობების განვითარებაში, სამხრეთ კავკასიის გრძელვადიან პერსპექტივაში ევროპა-აზიის თანამშრომლობისა და კომუნიკაციის პლატფორმად გადაქცევის შესაძლებლობის გათვალისწინებით. საქართველო აქტიურად არის ჩართული „შუა დერეფნის“ პროექტში, რომელიც აკავშირებს ჩინეთს ევროპასთან ყაზახეთის, კასპიის ზღვის და სამხრეთ კავკასიის ტერიტორიის გავლით. სომხეთი 2024 წელს თავიდან პრინციპული შეთანხმება მიღწეული იქნა ინდოეთთან და ირანთან ინდოეთიდან სომხეთში ტვირთების გადაზიდვასთან დაკავშირებით ირანის პორტ ჩაბაჰარის გავლით. საქართველოში ანაკლიის პორტის მშენებლობის პროექტის გათვალისწინებით, გრძელვადიან პერსპექტივაში, სომხეთი და საქართველო შეიძლება გახდნენ ალტერნატიული მარშრუტის ნაწილი, რომელიც ინდოეთს დაუკავშირებს ევროპას ირანის გავლით.
საქართველოს ევროკავშირის წევრი ქვეყნის კანდიდატის სტატუსის მინიჭება მნიშვნელოვან გავლენას მოახდენს სამხრეთ კავკასიის გეოპოლიტიკურ ბალანსზე საშუალო და გრძელვადიან პერსპექტივაში. იგივე დაკვირვება შეიძლება გაკეთდეს BRICS-ში ირანის წევრობის კონტექსტში, რომლითაც BRICS სამხრეთ კავკასიის საზღვარი გახდება. რუსეთ-საქართველოს ურთიერთობებში არსებული ნაოჭების გათვალისწინებით, რომელიც ზღუდავს საქართველოს შესაძლებლობას გამოიყენოს რუსეთთან სახმელეთო საზღვრის არსებობა BRICS-თან თანამშრომლობის გაღრმავების მიზნით, ოფიციალურმა ერევანმა შესაძლოა შესთავაზოს საქართველოს სომხეთის გამოყენება, როგორც პლატფორმა BRICS-თან კონტაქტების გაღრმავებისთვის.
ამავდროულად, სომხეთმა ინტენსიურად უნდა შეისწავლოს საქართველოს მცდელობა საგარეო პოლიტიკის დივერსიფიკაციისთვის. ბოლო ორი წლის განმავლობაში საქართველომ დაამყარა სტრატეგიული თანამშრომლობა ჩინეთთან, მიიღო ევროკავშირის წევრობის კანდიდატის სტატუსი, აგრძელებს ინტენსიურ თანამშრომლობას აშშ-სთან და ნატოსთან და ამავდროულად აღრმავებს ეკონომიკურ კავშირებს რუსეთთან, უარს ამბობს ეკონომიკური სანქციების დაწესებაზე.
ფაქტობრივად, საქართველომ მოახერხა ურთიერთობების გაუმჯობესება დასავლეთ-რუსეთი-ჩინეთის სამკუთხედის ყველა მხარესთან, მიუხედავად რუსეთ-დასავლეთის კონფლიქტისა და დასავლეთ-ჩინეთის თანდათან მძაფრი მეტოქეობისა. საქართველოს გამოცდილება ადასტურებს, რომ შესაძლებელია საგარეო პოლიტიკის დივერსიფიკაცია ნებისმიერ გლობალურ მოთამაშესთან ურთიერთობის მკვეთრი გაუარესების და ანტირუსული, ანტიჩინური თუ ანტიდასავლური პოზიციის დამკვიდრების გარეშე.
ეს უაღრესად მნიშვნელოვანია სომხეთისთვის, რომელმაც დაიწყო საგარეო პოლიტიკის დივერსიფიკაცია, ცდილობს გააღრმავოს კავშირები ევროკავშირთან, ნატოსთან და აშშ-სთან, ახალ დონეზე აიყვანოს ურთიერთობა ინდოეთთან და არაბულ სამყაროსთან და ამავდროულად თავიდან აიცილოს რუსეთთან ურთიერთობების გაუარესება.
სომხეთსა და საქართველოს აქვთ შესაძლებლობა მიაღწიონ ხარისხობრივ ცვლილებას ორმხრივ ურთიერთობებში. დადგა დრო, გვერდზე გადავდოთ წარსულის სტერეოტიპები და გადავდგათ ერთობლივი ნაბიჯები რეგიონული უსაფრთხოების ახალი არქიტექტურის მშენებლობაში სომეხი და ქართველი ხალხების საკეთილდღეოდ.
ავტორი: ბენიამინ პოღოსიანი, „APRI სომხეთი“-ს უფროსი მკვლევარი
