“თავისუფლებამ“ საკუთარი ჟურნალისტური გამოძიებით დადგინდა, რომ აზერბაიჯანის მმართველი ოჯახის კუთვნილი ბანკები წლების განმავლობაში იღებდნენ ფულს ცენტრალური ბანკიდან და სახელმწიფო განვითარების ფონდიდან დაბალი საპროცენტო განაკვეთით, შემდეგ კი მოსახლეობას რამდენჯერმე მაღალი საპროცენტო განაკვეთით აძლევდნენ. სანამ პრეზიდენტის ოჯახი და მათი საკუთრებაში არსებული ბანკები ყვაოდა, ათობით სხვა ბანკი გაკოტრდა და ბაზრიდან გაქრა.
ილჰამ ალიევის ოჯახმა, რომელიც აზერბაიჯანს 20 წელია მართავს, სიმდიდრე დააგროვა ეკონომიკის არაერთ დარგში, მაღაროებიდან, ენერგიის მოპოვებითა და მშენებლობით დამთავრებული საბანკო სექტორით დამთავრებული. ეს უკანასკნელი, „თავისუფლების“ გამოძიების ინფორმაციით, ყვავის. ალიევების ოჯახი ახლა მილიარდობით დოლარის აქტივებს მართავს კერძო ფონდებში, რაც ყოველწლიურად აძლიერებს თავის დომინანტურ პოზიციას ბაზარზე.
გასულ ათწლეულში, კერძოდ, ბანკებმა, რომლებსაც მთლიანად ან ნაწილობრივ აკონტროლებენ ალიევის ნათესავები, გაასამმაგეს ბაზრის წილი, ხოლო სხვები გაკოტრდნენ. თუმცა, ხელისუფლების წარმომადგენლებს ეს არ აწუხებთ, მილი მეჯლისის დეპუტატი აგილ აბასი ამბობს, რომ უჩვეულო არაფერია.
“ბანკი არის ბანკი, რა განსხვავებაა, ბაზარზე 10-ზე მეტი ბანკია, საიდანაც შეიძლება სესხის აღება, აქ რა კავშირი გვაქვს?”
ამასობაში, „თავისუფლების“ გამოძიება აჩვენებს, რომ ალიევებთან დაკავშირებულმა ბანკებმა 2015 წლიდან დაიწყეს აყვავება, როდესაც აზერბაიჯანის მთავრობამ ეროვნული ვალუტის დევალვაცია დაიწყო. ხელისუფლებამ დაარწმუნა, რომ ეს იყო იძულებითი ნაბიჯი ნავთობის ფასების ვარდნის გამო. ამ დროს ცენტრალურმა ბანკმა დაახლოებით მესამედით ჩამოაფასა მანათი დოლართან მიმართებაში, შემდეგ იმავე წლის ბოლოს მცურავ კურსზე გადავიდა, რის შედეგადაც მანათი ერთ დღეში კიდევ 50 პროცენტით გაუფასურდა და სანამ რიგითი აზერბაიჯანელები “შავი დღის” ზარალს ითვლიდნენ, პრეზიდენტი ალიევის ნათესავების ბანკები იმავე დევალვაციის ხარჯზე მდიდრდებოდნენ.
2016 წელს გამომძიებელ ჟურნალისტთა საერთაშორისო კონსორციუმმა დააფიქსირა, რომ მანათის მკვეთრ გაუფასურებამდე დღით ადრე, ალიევების კუთვნილმა ბანკებმა დადეს საეჭვო და უაღრესად მომგებიანი გარიგებები, რამაც მათ ერთ წელიწადში მინიმუმ 64 მილიონი დოლარის შემოსავალი მოუტანა. გამომძიებელი ჟურნალისტები არ გამორიცხავდნენ, რომ კლანთან დაახლოებული ბანკები წინასწარ იყვნენ ინფორმირებული დევალვაციის შესახებ და შესაბამისად მიიღეს მომგებიანი გადაწყვეტილებები. ფაქტები ადასტურებს, რომ პატრონაჟი მომდევნო წლებშიც გაგრძელდა, ამჯერად ცენტრალური ბანკის მეშვეობით, რომელიც შეღავათიან სესხებს აძლევდა ალიევებთან დაკავშირებულ ბანკებს. „შედეგად გაზარდეს კაპიტალი და გაუსწრეს სხვებს, დღესაც აგრძელებენ წინ სვლას“, – ამბობს დარგის იურისტი ექრემ ჰასანოვი.
„ვეკითხებით: რატომ მიეცით ერთს და არა სხვას ? ამბობენ, რომ მსხვილი ბანკები არიან და არავის უკითხავს, როგორ გახდნენ მსხვილი . „ევროპაში ცენტრალური ბანკი მსხვილ კომპანიებს აძლევს შეღავათიან სესხებს, მაგრამ განსხვავებით საზღვარგარეთის ქვეყნებისა, სადაც ეს ბანკები საკუთარი ძალისხმევით აგროვებენ კაპიტალს, აქ ისინი ცენტრალური ბანკიდან მიღებული შეღავათიანი სესხების წყალობით გაიზარდა“, – ხაზს უსვამს იურისტი.
თუ დევალვაციამდე, 2015 წელს, ალიევის ოჯახისა და ნათესავების კუთვნილ ოთხ ბანკს: „ფაშა ბანკს“ , „კაპიტალს“, „ჰალგს“ და „ევრაზიას“ ჰქონდათ 4 მილიარდი მანეთის აქტივები, მაშინ 2022 წლის ბოლოს უკვე ეს მაჩვენებელი თითქმის ხუთჯერ გაიზარდა და 20 მილიარდ მანათს მიაღწია. მეტიც, ამ შემთხვევაში მათ დაეხმარა არა მხოლოდ ცენტრალური ბანკის შეღავათიანი სესხები, არამედ სახელმწიფო განვითარების ფონდიც. მიუხედავად იმისა, რომ ეს ფონდი შეიქმნა ბიზნესმენების მხარდასაჭერად, ძალიან ხშირად რიგითი მეწარმეები უმწეოდ რჩებოდნენ. შაჰინ ნაჯაროვი, რომელიც ფერმას ფლობს აზერბაიჯანის დასავლეთ შამკირის რაიონში, ამტკიცებს, რომ ექვსი თვის განმავლობაში ცდილობდა მიემართა ბნკისთვის, მაგრამ უშედეგოდ .
„იმ შეხვედრებში რამდენჯერმე მივიღეთ მონაწილეობა, ყველა საჭირო დოკუმენტი წარვადგინეთ, მაგრამ უარი გვითხრეს. მოითხოვენ, რომ ფულზე უძრავი ქონება დავაგირაოთ,აუცილებლად ბაქოში. გამოდის, რომ ამ შესაძლებლობით სარგებლობა მხოლოდ მსხვილ ბიზნესმენებს და დედაქალაქის მაცხოვრებლებს შეუძლიათ, რიგით გლეხებს ამ შეღავათიან სესხებზე წვდომა არ აქვთ“, – ამბობს ნაჯაროვი.
გელბოლა მამედოვი, რომელიც მეურნეობის გასაფართოვებლად ფულის მოპოვებას ცდილობდა, სოფლიდან დედაქალაქში თვეების განმავლობაში ჩამოდიოდა, მაგრამ სესხი მაინც ვერ აიღო. – „სესხი მინდოდა აღჭურვილობის შესაძენად, გვინდოდა ბიზნესის გაფართოება, მეცხოველეობის საკვების შეძენა, მეტი ტრენინგის გაკეთება. წელიწადნახევარია ვცდილობ ამ მიზნით შეღავათიანი სესხის აღებას, მაგრამ ჩემნაირი არ არის და არ ვიცით ვის აძლევენ“.
ოფიციალური მონაცემებით, 2022 წლის მდგომარეობით, ამ სახელმწიფო ფონდის მიერ გაცემული დაახლოებით ნახევარი მილიარდი დოლარის შეღავათიანი სესხების ნახევარზე მეტი ალიევებთან დაკავშირებულ ოთხ ბანკს გადაეცა. ფაქტობრივად, ფონდიდან თანხის 1 პროცენტს იღებდნენ, 5-7 პროცენტად კი ბიზნესმენებს ურიგებდნენ. ცენტრალური ბანკის ანგარიშის მიხედვით, მხოლოდ 2022 წელს ალიევებთან აფილირებულმა ბანკებმა ჯამში 285 მილიონი დოლარის შემოსავალი მიიღეს. ამავდროულად, ათეულამდე სხვა ბანკი, რომელიც არ იყო დაკავშირებული მთავრობასთან, დაიხურა და ვერ გაუძლო კონკურენციას.
გასული წლის ოქტომბერში, მაგალითად, Muganbank-ი, რომელიც ბაქოში 20 წელია ფუნქციონირებს, დაიხურა. აზერბაიჯანის ცენტრალურმა ბანკმა გააუქმა ლიცენზია იმის მტკიცებით, რომ ბანკს არ გააჩნდა სააქციო კაპიტალის საჭირო წილი. მანამდე დაახლოებით ნახევარი წლით ადრე იგივე ბედი ეწია Gunay Bank-ს სავალუტო ბირჟის ხელმძღვანელმა მაჰმუდ მომადოვმა საჯაროდ განაცხადა: „ზოგიერთი ბანკი იღებს 500-600 მილიონი მანათის სესხს, ხოლო ცენტრალური ბანკი მხოლოდ 1-2 მილიონს გვთავაზობს“.
ოფიციალური სტატისტიკა აჩვენებს, რომ ბოლო რვა წლის განმავლობაში აზერბაიჯანში 22 ბანკი დაიხურა, ანუ ბაზარზე მოქმედი 45 ბანკიდან დაახლოებით ნახევარმა ვერ გაუძლო კონკურენციას. პარლამენტის ეკონომიკური კომიტეტის ყოფილმა თავმჯდომარემ, მმართველი პარტიის წევრმა ალი ალირზაევმა „ათავისუფლებასთან“ საუბარში ეს ცვლილებები ნორმალურად მიიჩნია.
„კომპანიებს უნდა შეეძლოთ ადაპტირება დინამიურად განვითარებად საბაზრო ეკონომიკასთან. აქ არაფრის გაანალიზება და ბრალდებების წაყენება არ არის საჭირო – ეს არის ბაზრის კანონი. არ შეიძლება ციფრებს დაეყრდნოთ და თქვათ, რომ თუ 45 ბანკი იყო ერთ დროს, მაშინ ამდენი უნდა იყოს დღესაც“, – აცხადებს ალირზაევი.
აზერბაიჯანის ხუთი უმსხვილესი ბანკიდან სამი – „ფაშა ბანკი“, „კაპიტალ ბანკი“ და “ჰალგ ბანკი” ეკუთვნის ალიევის ორ ქალიშვილს და ვიცე-პრეზიდენტად დანიშნულ პირველი ლედის მეჰრიბან ალიევას ნათესავებს. სამივე ბანკის ფინანსურ ანგარიშში ლეილა და არზუ ალიევები, ასევე მეჰრიბან ალიევას მამა, არიფ ფაშაევი, მფლობელებად არიან დასახელებული. ბიზნესში წილი მეჰრიბან ალიევას ბიძაშვილს, ქამალ ფაშაევსაც აქვს. ალიევების მიერ კონტროლირებადი მეოთხე ბანკი „ევრაზია“ საბოლოო მფლობელების ვინაობას არ ასახელებს, მაგრამ „თავისუფლებამ“ გაიგო, რომ მისი აქციების 37,5 პროცენტი ეკუთვნის იგივე „ფაშას“ ჰოლდინგს, 25 პროცენტი აშრაფ ქარიმოვს.
წლების წინ გამომძიებელი ჟურნალისტების საერთაშორისო კონსორციუმმა პანდორას დოკუმენტების შესწავლით დაასკვნა, რომ ალიევის ნათესავებმა და მათმა თანამოაზრეებმა, ქარიმოვის ჩათვლით, დაახლოებით 700 მილიონი დოლარის უძრავი ქონება ინგლისში, ძირითადად ლონდონში, ოფშორული კომპანიების მეშვეობით იყიდეს. ამ გამოძიების კომენტირებისას ილჰამ ალიევმა იტალიურ La Repubblica-ს განუცხადა: „მე არ წამიკითხავს დოკუმენტები, შემატყობინეს, რომ შესაძლოა 5 პროცენტი სიმართლეა, დანარჩენი – ტყუილი“.
„პრეზიდენტობის შემდეგ ბიზნესის კეთება შევწყვიტე. ჩვენ აზერბაიჯანში უპირატესობას ოჯახურ ღირებულებებს ვაძლევთ, ამიტომ ჩემი ბიზნესი შვილებს მივეცი. ისინი, ძალისხმევით, აგრძელებენ მუშაობას, ძირითადად ინვესტიციებს აზერბაიჯანში ახორციელებენ“, – ირწმუნება აზერბაიჯანის ლიდერი.
ალიევს კომენტარი არ გაუკეთებია იმაზე, თუ როგორ ირკვევა, რომ მისი ოჯახის ბიზნესი ყვავის და სხვები კოტრდებიან.
