ირანის თურქულენოვანი პრეზიდენტი სომხეთთან დაკავშირებით თავისი ქვეყნის „წითელ ხაზებს“ ინარჩუნებს
სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა თეირანში ირანის ისლამური რესპუბლიკის ახლადარჩეული პრეზიდენტის ინაუგურაციაში მიიღო მონაწილეობა და ამ ქვეყნის ხელმძღვანელობასთან ორი შეხვედრა გამართა. პრემიერ-მინისტრ ფაშინიანს ირანის ვიცე-პრეზიდენტი, სომხურ-ირანის მთავრობათაშორისი ერთობლივი კომისიის თანათავმჯდომარე დავუდ მანზური თეირანის საერთაშორისო აეროპორტში “მეჰრაბადში” დახვდა. რა არის მოსალოდნელი სომხურ-ირანული ურთიერთობებისგან ირანის ახალი პრეზიდენტის პოსტზე და ექნება თუ არა მათში მნიშვნელობა მის თურქულენოვან თუ პანთურქისტურ პრინციპებს? ეს არის კითხვები, რომლებზეც ექსპერტები უკვე პასუხობენ ირანის მმართველობის თავისებურებების გათვალისწინებით.
სომხეთმა ხაზი გაუსვა ირანის ისლამურ რესპუბლიკასთან ურთიერთობის მნიშვნელობას, პირველ რიგში, ირანის ახლადარჩეული პრეზიდენტის, მასუდ ფეზეშქიანის ინაუგურაციის ცერემონიაში მონაწილეობით.
სამუშაო ვიზიტით ირანში გაემგზავრა სომხეთის პრემიერ-მინისტრის ხელმძღვანელობით დელეგაციას უშიშროების საბჭოს მდივანი და საგარეო საქმეთა მინისტრის მოადგილე. ეს არის მეზობელი სახელმწიფოსთვის მნიშვნელოვანი ნაბიჯი, ,,რადიოლურ“-ს განუცხადა სომხეთის საერთაშორისო და უსაფრთხოების საკითხთა ინსტიტუტის ასოცირებულმა ექსპერტმა, ირანოლოგმა ემა ბეგიჯანიანმა.
„კარგია, რომ პროაქტიულები ვართ. ალიევმა რამდენადაც გამოაცხადა, რომ სამძიმარს უცხადებს, რომ ის იყო ერთ-ერთი უკანასკნელი, ვინც ნახა რაისი და ა.შ და ა.შ., მაგრამ მის დაკრძალვაზე არ წასულა. სომხეთი მაღალ დონეზე მონაწილეობდა. მათ დადებითად ვაფასებ, ასეც უნდა იყოს. პროაქტიული უნდა ვიყოთ, თუ წავალთ, მიგვიღებენ და თუ ვიტყვით, რას იტყვის ევროპა, რას იტყვის ამერიკა, რაც უნდათ, თქვან. ჩვენი ინტერესებიდან გამომდინარე, თუ ირანისგან გვაძლევენ იმას, რაც გვჭირდება, გთხოვთ“.
ამ ფონზე, აღსანიშნავია, რომ ირანის ახლად არჩეული პრეზიდენტის ინაუგურაციაში ალიევის ნაცვლად აზერბაიჯანის პრემიერ-მინისტრი მონაწილეობს, რაც თავისთავად აუქმებს თეირანში სომხეთისა და აზერბაიჯანის ლიდერების თუნდაც არაფორმალური შეხვედრის შესაძლებლობას.
ინაუგურაციის ცერემონიამდე სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა თეირანში ორი კერძო საუბარი გამართა ისლამური რევოლუციის უზენაეს ლიდერთან, აიათოლა სეიდ ალი ხამენეისთან და ირანის ახლადარჩეულ პრეზიდენტთან, მასუდ ფეზეშქიანთან.
ოფიციალური ინფორმაციით, ისლამური რევოლუციის უმაღლეს ლიდერთან შეხვედრისას, თანამოსაუბრეებმა გამოთქვეს რწმენა, რომ სომხეთი და ირანი გააგრძელებენ ნაბიჯების გადადგმას თბილი და მეგობრული ურთიერთობების განვითარებისკენ, როგორც სახელმწიფოების, ისე ხალხების წინსვლისთვის. თავის მხრივ, ფეზეშქიანმა მეგობარ სომხეთთან თანამშრომლობის კუთხით გამოყო პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და ჰუმანიტარულ სფეროებში ურთიერთობების უწყვეტი განვითარება.
სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ სომხეთისთვის დიდი მნიშვნელობა აქვს ირანთან მრავალმხრივ თანამშრომლობას, რომელიც ეფუძნება ურთიერთპატივისცემასა და გაგებას. სომხეთისა და ირანის ლიდერებმა განიხილეს სავაჭრო-ეკონომიკური კავშირების გაძლიერებასთან დაკავშირებული საკითხების ფართო სპექტრი, ჯანდაცვის, უახლესი ტექნოლოგიების, განათლების, მეცნიერებისა და კულტურის სფეროებში, ისაუბრეს ახალი ერთობლივი პროგრამების განხორციელებაზე.
ირანელი ექსპერტები მიიჩნევენ, რომ მნიშვნელოვანია გვესმოდეს, რომ ირანის საგარეო პოლიტიკას ქვეყნის უმაღლესი ლიდერი წყვეტს, ამიტომ ისინი არ ვარაუდობენ მკვეთრ ცვლილებებს სომხეთ-ირანის ურთიერთობებში მასუდ ფეზეშქიანის პრეზიდენტობის პერიოდში. ის, რომ ფეზეშქიანი თურქულად საუბრობს, ისევე როგორც სომხეთისა და ირანის პოზიციების განსხვავება დასავლეთთან ურთიერთობაში, არ არის ურთიერთობის შეცვლის ფაქტორი, დარწმუნებულია ირანოლოგი ემა ბეგიჯანიანი. ჯერჯერობით ირანიდან შემოსული იმპულსებით ის კმაყოფილია.
„მან უკვე განაცხადა, რომ ირანი საზღვრების შეცვლის წინააღმდეგია. ეს არის მათი საგარეო პოლიტიკის ერთ-ერთი მთავარი ხაზი, რომელიც განსაზღვრავს ხელისუფლების მძიმე ბირთვს. მაგრამ ყველა შემთხვევაში პრეზიდენტსაც აქვს თავისი როლი. მე ვფიქრობ, რომ ამ პრეზიდენტის შემთხვევაში, თუნდაც ის, რომ მისი შეხედულებები პროთურქულია, ზიანს არ მოგვცემს. ზოგადად, ისინი არ არიან წინააღმდეგი სომხეთის ურთიერთობის უცხო ქვეყნებთან. მაგალითად, თუ ჩვენ გვაქვს სწორი პოლიტიკა, მაგალითად, ეს არის ომანი, ეს არის კატარი, ისინი არიან შუამავალი ირანსა და აშშ-ს შორის. ჩვენ შეგვიძლია შუამავლის როლი ვითამაშოთ, თუ კარგი დიპლომატია გვექნება. ჩვენ შეგვიძლია შუამავლობა ირანი-ევროკავშირი, ირანი-აშშ. ვერ ვიტყვით, რომ ისინი წინააღმდეგნი არიან. რა თქმა უნდა, ამერიკული ჯარები რომ მოვიდნენ და ა.შ და ა.შ., შეიძლება წინააღმდეგი იყვნენ, მაგრამ ამ შემთხვევაში, როცა ურთიერთობა კარგია, წინააღმდეგი არ არიან“.
მასუდ ფეზეშქიანის წარმომავლობისა და პოლიტიკური პრინციპების შესახებ წინასაარჩევნო და შემდგომ ეტაპებზე გავრცელდა სხვადასხვა ინფორმაცია. ყველა მტკიცება, რომ ფეზეშქიანი ეთნიკურად აზერბაიჯანელია, ახლა უარყოფილია. ფაქტობრივად, არჩევნების დროს მან ყურადღება გაამახვილა თურქულენოვან, ქურთულ და რეფორმების მომხრე ამომრჩეველზე, რამაც მას არჩევნებში მოგების საშუალება მისცა. წინასაარჩევნო კამპანიის დროს მის ღირსშესანიშნავ განცხადებებს შორის შეიძლება გამოვყოთ ის მტკიცება, რომ „ირანში პანთურქიზმი და პან-ქურდიზმი არსებობს უსამართლობის შედეგად, რადგან ეთნიკური თემების წარმომადგენლებს არ აძლევენ მაღალ თანამდებობებს ირანში“ ან. რომელიც ფუნდამენტალისტია, მაგრამ სრულად სჯერა რეფორმების.
ფეზეშქიანი თამაშობს ცვლილების მომტანის, ხალხის წიაღიდან გამოსულის როლს. მაგრამ ირანელი პოლიტიკური ანალიტიკოსი ფუია ჰოსეინი აზუსტებს:
„ის არ არის აზერბაიჯანელი, არ აქვს აზერბაიჯანული ეროვნება. ის ირანის აზერბაიჯანულენოვანი მოსახლეობის წარმომადგენელია. უდავოა, პირველ რიგში ის დაიცავს ირანის ინტერესებს, ირანის უსაფრთხოებას და ირანის კონსტიტუციას. ღელვის საჭიროება არ არსებობს. ირანის პოლიტიკა რეგიონში და ზოგადად პრეზიდენტის ცვლილებით არ შეიცვლება. ირანს აქვს გრძელვადიანი გეგმები საერთაშორისო ურთიერთობებში და ყველა პრეზიდენტმა და ყველა მთავრობამ უნდა გააგრძელოს ეს ხაზი. ის აუცილებლად შეეცდება გააუმჯობესოს ურთიერთობა თურქეთთან და აზერბაიჯანთან, თუმცა სომხეთის პრემიერ-მინისტრთან საუბარში ირანის „წითელი ხაზები“ ახსენა. მან აღნიშნა, რომ მიუხედავად იმისა, რომ სომხეთ-ირანის საზღვარი მოკლე საზღვარია, ის „იმედისა და მშვიდობის“ საზღვარია. ეს აჩვენებს მის დამოკიდებულებას სომხეთის მიმართ“.
ინაუგურაციის ცერემონიამდე სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა ირანის ახლადარჩეულ პრეზიდენტს ასევე წარუდგინა სომხეთის მთავრობის პროექტი „მშვიდობის გზაჯვარედინზე“ და მისი პრინციპები, რომელიც მიმართულია რეგიონთაშორისი საკომუნიკაციო არხების განბლოკვისკენ. ფაშინიანის თქმით, სომხური მხარე აფასებს ირანული მხარის ჩართულობას ჩრდილოეთ-სამხრეთის ავტომაგისტრალის, კერძოდ, აგარაკ-ქაჯარანის მონაკვეთის მშენებლობაში. ასევე ხაზი გაესვა სომხეთ-ირანის სასაზღვრო გამშვები პუნქტის მოდერნიზების მნიშვნელობას.
ირანის პრეზიდენტმა, თავის მხრივ, ხაზი გაუსვა რეგიონში მშვიდობისა და სტაბილურობის დამყარების თანმიმდევრულ ძალისხმევას და ისაუბრა ყველა საკითხის დიალოგის გზით მოგვარების აუცილებლობაზე.
