MEHR: როგორც ჩანს, რუსეთმა არასწორად გამოთვალა ზანგეზურის დერეფნის რისკის მართვა
რაც შეეხება ზანგეზურის დერეფანს, ირანისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანია ეროვნული ინტერესების დაცვა და უზრუნველყოფაა, როგორც რეგიონული წესრიგის დესტაბილიზაციის აშკარა და ფარული მცდელობების თავიდან აცილების ერთადერთი გზა. ამის შესახებ აღნიშნავს ირანული საინფორმაციო საშუალება MEHR სტატიაში სათაურით : „ირანის პოზიციები „ზანგეზურის დერეფანთან“ დაკავშირებით – გადაჭრის რომელი ფორმაა საუკეთესო“.
„ყარაბაღის 44-დღიან ომში სომხეთის დამარცხების და მოსკოვის შუამავლობით სომხეთსა და აზერბაიჯანის რესპუბლიკას შორის სამშვიდობო შეთანხმების ხელმოწერის შემდეგ გაჩნდა სპეკულაციები იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა დააკავშიროთ აზერბაიჯანის რესპუბლიკის ტერიტორია ნახიჩევანთან. აზერბაიჯანის პრეზიდენტი ილჰამ ალიევი და მისი თურქი კოლეგა რეჯეპ ტაიპ ერდოღანი ცდილობენ შექმნან ზანგეზურის დერეფანი, რომელიც პირველად დააკავშირებს ეგრეთ წოდებულ თურქულ სამყაროს ორ ნაწილს, რათა საფუძველი ჩაუყარონ ჩინეთსა და ევროკავშირს შორის დამაკავშირებელ “შუა დერეფანს“. ასეთი გეგმის განხორციელება პრაქტიკულად ეწინააღმდეგება რუსეთისა და ირანის ეროვნულ ინტერესებს, რადგან ეს გამოიწვევს იმ ფაქტს, რომ ეს ორი ძირითადი ქვეყანა მომავლის მთავარ სატრანზიტო მარშრუტებს დაშორდება. იმავდროულად, ასეთი დერეფნის შექმნა ირანს სამუდამოდ შეუწყვეტს წვდომას ევროპასთან“, – წერს ირანული მედია.
როგორც Mehr-ი აღნიშნავს, ამ გეოპოლიტიკური რისკის მიუხედავად, რუსეთის პრეზიდენტის ვლადიმერ პუტინის ბაქოში ბოლო ვიზიტისა და აზერბაიჯანელ კოლეგასთან შეხვედრის შემდეგ, როგორც ჩანს, რუსეთმა არასწორად გათვალა ამ გარდაუვალი რისკის მართვა და „თურქული სამყაროს“ გაერთიანების პროგრამები.
„მოსკოვის უუნარობამ დაიცვას სომხეთის უსაფრთხოება და ტერიტორიული მთლიანობა, რუსი სამშვიდობოების ცუდმა მუშაობამ ლაჩინის დერეფანში და შედეგად ზეწოლამ ამ რეგიონის მოსახლეობაზე, აიძულა სომხეთის პრემიერ-მინისტრი ნიკოლ ფაშინიანი გადაეხედა თავისი მთავრობის რუსეთთან მიმართებაში ადრინდელი პოლიტიკისთვის – აშშ-ს, საფრანგეთისა და ინდოეთის სასარგებლოდ.
აშშ-სა და სომხეთს შორის ერთობლივი სამხედრო წვრთნები „Eagle Partner 2023“, ერევანსა და პარიზს შორის თავდაცვის სფეროში თანამშრომლობა და ერევანსა და მოსკოვს შორის სამხედრო ურთიერთობების 86%-იანი ვარდნა აჩვენებს, რომ სომხები არ ენდობიან თავიანთ მოკავშირეს, როგორც ადრე, ხაზს უსვამს ირანის მედია.
„გარდა ამისა, როგორც ჩანს, სომხები ყველა კვერცხს ერთ კალათაში არ ათავსებენ და აფართოებენ მოკავშირეების დიაპაზონს ტერიტორიული მთლიანობისა და სუვერენიტეტის დასაცავად. ფაშინიანის პროდასავლური პოლიტიკის საპასუხოდ, ადგილობრივი რუსული მედია ცდილობს თანამემამულეებს მიაწოდოს ისეთი ცნობები, სადაც აღნიშნავს, რომ სომხეთი უკრაინას კვალდაკვალ მიჰყვება და ამიტომ აუცილებლად გაიზიარებს უკრაინელების ბედს. ზოგიერთი დამკვირვებელი ამტკიცებს, რომ ერევნის დასავლეთის ქვეყნებთან ურთიერთობების გაფართოების სწრაფი ტემპის გათვალისწინებით, რუსები აპირებენ პრევენციული ზომების მიღებას „ზანგეზურის დერეფნის“ შექმნაზე დათანხმებით, რათა საფუძველი ჩაუყარონ თურქებისა და ერდოღანის სამხრეთ კავკასიის რეგიონის მიმართ სამომავლო გეგმების შესაჩერებლად.
ირანული მედიის ცნობით, პუტინის ბაქოში ვიზიტის შემდეგ რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა სერგეი ლავროვმა რუსეთის პირველ არხთან ინტერვიუში აზერბაიჯანი-სომხეთი-ნახიჯევანის კომუნიკაციების განბლოკვა მოითხოვა. აღსანიშნავია, რომ ლავროვმა ბრალდებები წაუყენა ფაშინიანს და განაცხადა, რომ სომხეთის ლიდერები ხელს უშლიან 2020 წლის სამშვიდობო შეთანხმების მე-9 პუნქტის შესრულებას. რამდენიმე დღის წინ რუსეთის ფედერაციის საგარეო საქმეთა სამინისტროს ოფიციალურმა წარმომადგენელმა მარია ზახაროვამ ასევე გაიმეორა, რომ მისი ქვეყანა დაჟინებით მოითხოვს „ზანგეზურის დერეფნის“ მშენებლობას. ამგვარმა განცხადებებმა აიძულა ირანის საგარეო საქმეთა სამინისტროს ევრაზიის დეპარტამენტის ხელმძღვანელი მოჯთაბა დემირჩილი დაერეკა რუსეთის ელჩთან და კიდევ ერთხელ შეეხსენებინა სამხრეთ კავკასიის რეგიონის საზღვრებში რაიმე გეოგრაფიული ცვლილების დაუშვებლობა ირანისათვის. ამავდროულად, კრემლს მტკიცე პრეტენზია გამოუცხადა მოსკოვში ირანის ელჩმა კაზემ ჯალალიმაც. მეტიც, აუცილებელია რუსეთს გავაგებინოთ, რომ ნატოს ძველ მოკავშირეს არ შეიძლება ვენდოთ დასავლური სანქციების გვერდის ავლის საკითხში და თურქები მოსკოვს მალე ზურგს შეაქცევენ.
„თუ ეს ასეა, მაშინ რუსეთი დადგება ფაქტის წინაშე და იძულებული იქნება გამოიყენოს ძვირადღირებული სამხედრო საშუალებები ამ გეგმის განხორციელების დასაბლოკად.
იმის გათვალისწინებით, რომ ირანი და რუსეთი ცდილობენ სტრატეგიული შეთანხმების დადებას, რუსეთის ოფიციალური პირების ასეთი განცხადებები უდავოდ ეწინააღმდეგება ორივე ქვეყნის ინტერესებს და შესაძლოა საფრთხე შეუქმნას ასეთი შეთანხმების ხელმოწერისა და განხორციელების პერსპექტივას. ბოლო სამი წლის განმავლობაში, რუსეთის მთავრობამ და სამხედროებმა ყურადღება გაამახვილეს უკრაინის ფრონტზე, ცდილობდნენ კიევის დასჯით ნატოს გაფართოების თავიდან აცილებას.
მთელი ამ პერიოდის განმავლობაში ირანის ისლამური რესპუბლიკა, როგორც საერთაშორისო ასპარეზზე „რევიზიონისტული“ სუბიექტი, რომელიც ეწინააღმდეგებოდა დასავლეთის ყოფნას მის ჩრდილოეთ საზღვრებზე, არაერთხელ გამოთქვამდა წინააღმდეგობას „ნატოს ტურანის დერეფნის“ ფორმირებაზე და უგზავნიდა სიგნალს აზერბაიჯანულ მხარეს მრავალრიცხოვანი სამხედრო წვრთნების ჩატარებით, ხაზგასმით აღნიშნა, რომ ირანსა და სომხეთს შორის საზღვარი შეიცვლება, თეირანი მთელი თავისი ძალებით დაიცავს თავის ეროვნულ ინტერესებს. ახლა, ასეთ პირობებში, როდესაც რეგიონში თეირანისა და თელ-ავივის რეჟიმებს შორის დაძაბულობა გაიზარდა, როგორც ჩანს, რეგიონული და ტრანსრეგიონული სუბიექტები აპირებენ ისარგებლონ სიტუაციით და შეცვალონ საერთაშორისო საზღვრები ამ რეგიონში. შესაძლოა საჭირო გახდეს სამხრეთ კავკასიის აქტორებისთვის იმის შეხსენება, რომ ირანის ისლამურ რესპუბლიკას შეუძლია მოქმედებდეს რამდენიმე სხვადასხვა ფრონტზე და საჭიროების შემთხვევაში მიიღოს აუცილებელი ზომები რეგიონული მშვიდობისა და უსაფრთხოების შესანარჩუნებლად. ორი წლის წინ, როდესაც ირანის, რუსეთისა და თურქეთის პრეზიდენტები თეირანში შეხვდნენ, ისლამური რევოლუციის ლიდერმა მიუთითა სომხეთსა და აზერბაიჯანის რესპუბლიკას შორის სამხრეთ კავკასიის რეგიონში არსებულ დაძაბულობაზე და ნათლად გამოხატა თავისი უკმაყოფილება საერთაშორისოდ აღიარებული ისტორიული საზღვრების ნებისმიერი ცვლილების მიმართ, აიათოლა სეიედ ალი ხამენეიმ მკვეთრად გააფრთხილა, რომ მოსკოვმა და ანკარამ უნდა იცოდნენ, რომ სამხრეთ კავკასიის რეგიონში ნებისმიერი დერეფანი უნდა შეესაბამებოდეს თეირანის სამ წითელ ხაზს; პირველ რიგში, „ზანგეზურის დერეფანს“ სიუნიქის რეგიონში უნდა აკონტროლებდეს სომხეთის შეიარაღებული ძალები და არ უნდა მოხდეს საერთაშორისო საზღვრების შეცვლა. მეორე, თეირანის ინტერესები უნდა იყოს გათვალისწინებული ნებისმიერ დერეფანში და ბოლოს, მესამე წითელი ხაზი არის ის, რომ ირანის ისლამური რესპუბლიკა არ დაუშვებს აშშ-ს, სიონისტურ რეჟიმს ან ნატოს დერეფნის აშენების საბაბით მიუახლოვდნენ მის ჩრდილოეთ საზღვრებს.
როგორია თეირანის პოლიტიკა?
ირანის ისლამური რესპუბლიკის მაღალჩინოსნების პოზიცია ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში აჩვენებს, რომ მათ შეინარჩუნეს ერთიანობა და კონსენსუსი თავიანთ პოლიტიკაში და არ გადაუხვევიათ წინა პოზიციებისთვის. ირანის ისლამური რესპუბლიკის ოფიციალურმა პირებმა არაერთხელ განაცხადეს რუსეთის, სომხეთის, აზერბაიჯანისა და თურქეთის ხელისუფლებასთან სხვადასხვა მოლაპარაკებების დროს, რომ ირანისა და სომხეთის სასაზღვრო კავშირი სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, როგორც ქვეყნის ერთ-ერთი გეოპოლიტიკური უპირატესობა და როგორც გზა საქართველოსკენ, შავი ზღვისა და ევროპისაკენ. ეს სტრატეგიული პოზიცია ირანისთვის იმდენად მნიშვნელოვანია, რომ ნებისმიერი ცვლილება სხვა ქვეყნების შიგნით თუ მის ფარგლებს გარეთ არ იმოქმედებს ირანის მიდგომაზე, წერს Mehr-ი.
სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ირანი, მიუხედავად რეგიონულ და ექსტრარეგიონულ ძალებს შორის პოლიტიკური კონკურენციის ხასიათისა და ერევნის შიდაპოლიტიკური პოზიციის მიუხედავად, იცავს გეოპოლიტიკური ცვლილებების აღკვეთის მიდგომას და არ აძლევს საშუალებას შეცვალოს არსებული წესრიგი, ხაზს უსვამს მედია.
„ზანგეზურის დერეფანთან დაკავშირებით არსებული უთანხმოების მიუხედავად, ირანი ცდილობს შეინარჩუნოს ურთიერთობა ამ საქმის თითოეულ მნიშვნელოვან მონაწილესთან, კერძოდ რუსეთთან, თურქეთთან, სომხეთთან და აზერბაიჯანის რესპუბლიკასთან. ირანის სტრატეგია მდგომარეობს იმაში, რომ შეინარჩუნოს თავისი ეროვნული და ისტორიული ინტერესები რეგიონული წესრიგის დარღვევის აშკარა და ფარული მცდელობების დაპირისპირებით.
ნებისმიერ შემთხვევაში, ისინი ვერანაირად ვერ იმოქმედებენ ირანის სურვილზე, შეინარჩუნოს თავისი ეროვნული ინტერესები. ირანის „წითელი ხაზების“ ნებისმიერმა დარღვევამ შეიძლება გამოიწვიოს სერიოზული ცვლილებები ქვეყნის საგარეო პოლიტიკაში. შესაბამისად, რუსეთს ურჩევენ მოითხოვოს რეგულარული შეხვედრები “3+3” ფორმატში (ირანი, თურქეთი და რუსეთი აზერბაიჯანთან, სომხეთთან და საქართველოსთან) რეგიონში, ვიდრე ნაჩქარევად შეთანხმდეს „ზანგეზურის დერეფნის“ ჩამოყალიბებაზე და ბაქო-ანკარას გეგმაზე. ზოგადად, სამხრეთ კავკასიაში დერეფნების შექმნა შეიძლება რეალობად იქცეს, როდესაც გათვალისწინებული იქნება ყველა მონაწილის ინტერესები და უსაფრთხოების მოსაზრებები და დასავლური ძალები არ შეეცდებიან შეარყიონ მეზობელი ქვეყნების ურთიერთობები სხვადასხვა საბაბით. ხაზს უსვამს MEHR-ი.
