სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის ტრაგიკული წარსულის ფონზე, არის თუ არა მშვიდობისა და სტაბილურობის შანსი და რა შეუძლია გააკეთოს აშშ-მა მის დასახმარებლად? გუშინ საღამოს ამერიკელი კანონმდებლები ამ საკითხს ჰელსინკის კონგრესის კომიტეტში ერთ საათზე მეტ ხანს განიხილავდნენ.
ეს პრესტიჟული ორგანიზაცია შეიქმნა 45 წელზე მეტი ხნის წინ ამერიკის მთავრობის მიერ ევროპაში თანამშრომლობისა და უსაფრთხოების მონიტორინგის მიზნით.
დისკუსიაში მონაწილე როგორც დემოკრატიული, ასევე რესპუბლიკელი კანონმდებლები შეთანხმდნენ, რომ სომხეთი მარტო ვერ გადალახავს არსებულ გამოწვევებს.
აზერბაიჯანი სომხეთის ოკუპირებული ტერიტორიებიდან გასვლის ნიშანს არ აჩვენებს და ახალ მოთხოვნებს აყენებს სამშვიდობო ხელშეკრულების ხელმოწერის შეფერხების მიზნით, განაცხადა აშშ-ის სენატის საგარეო ურთიერთობათა კომიტეტის თავმჯდომარემ ბენ ქარდინმა, რომელიც რამდენიმე თვის წინ ეწვია სომხეთს.
„აზერბაიჯანი დაჟინებით მოითხოვს სომხეთის კონსტიტუციის შეცვლას, რაც სასაცილო და საჭირო არაა. ჩვენ გვჯერა, რომ მისი მიზანია სამშვიდობო შეთანხმების გადადება ან გაუქმება“, – განაცხადა ქარდინმა.
გამოცდილმა კონგრესმენმა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ, მისი აზრით, სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის თითქმის ორი წლის განმავლობაში მოლაპარაკებული დოკუმენტი სამართლიანი არ არის, რადგან ის არ ეხება სომხური მხარის რიგ საკვანძო საკითხებს.
„რამდენადაც მე მესმის, ისინი არც მთიან ყარაბაღზე და იქიდან დევნილებზე საუბრობენ, არც საზღვრის საკითხებზე, იმ ტერიტორიებზე, რომლებიც ახლა აზერბაიჯანის კონტროლს ექვემდებარება, ასე რომ, ეს არ არის ძალიან სამართლიანი შეთანხმება. თუმცა, რამდენადაც მე მესმის, სომხეთს უნდა წინ წავიდეს, რადგან ეს არის ერთადერთი ვარიანტი, რომ გაიხსნას საზღვრები და ქვეყანა დააყენოს ეკონომიკური განვითარების სწორ გზაზე“, – განაცხადა ბენ ქარდინმა.
თუმცა, მხოლოდ სომხეთის სურვილი არ არის საკმარისი, განაცხადეს დისკუსიაზე დამსწრე კონგრესმენებმა და რეგიონში მცოდნე ექსპერტებმა და ხაზგასმით აღნიშნეს, რომ შეერთებულმა შტატებმა ევროპელ მოკავშირეებთან ერთად უნდა გაამხნევოს აზერბაიჯანი და თურქეთი სომხური მხარის დათმობებზე. კომისიის რესპუბლიკელმა თანათავმჯდომარემ ჯო უილსონმა აღნიშნა, რომ რამდენიმე დღის წინ პირადად შეხვდა აზერბაიჯანის პრეზიდენტს, რომელსაც ეს მესიჯიც გადასცა.
„იმისთვის, რომ სომხეთს ჰქონდეს მშვიდობიანი და აყვავებული მომავალი, აზერბაიჯანმა კონკურენცია გაუწიოს და მთელი რეგიონი წინ წავიდეს, თურქეთმაც და აზერბაიჯანმაც მნიშვნელოვანი ნაბიჯები უნდა გადადგას სომხეთთან შერიგებისკენ. შეერთებული შტატები აგრძელებს ამ პროცესის მხარდაჭერას, მაგრამ მხოლოდ ჩვენი მხარდაჭერა არ არის საკმარისი, ის მოითხოვს შეთანხმებულ ძალისხმევას რეგიონის ყველა დაინტერესებული მხარის მხრიდან. სომხეთისა და მთელი რეგიონის მომავალი დამოკიდებულია იმაზე, თუ რა მოხდება მომდევნო რამდენიმე თვესა და წლებში“, – აღნიშნა ვილსონმა.
ამის პროგნოზირება კი რთულია, განაცხადეს კომისიის წევრებმა. „თურქეთი არ ხსნის საზღვარს მანამ, სანამ სომხეთი არ მოაგვარებს ურთიერთობას აზერბაიჯანთან. რუსეთი, თავის მხრივ, არ არის დაინტერესებული სომხეთ-აზერბაიჯანული ურთიერთობების მოგვარებით და კულისებში ხელს უშლის მხარეებს შეთანხმების მიღწევაში“, – განაცხადა ჰელსინკის კომისიის დემოკრატიულმა თანათავმჯდომარემ ბენ ქარდინმა და დასვა კითხვა – რა უნდა გააკეთონ ამ ჩიხიდან გამოსასვლელად.
კონგრესის მიერ მოწვეულმა სომეხმა ექსპერტმა ტიგრან გრიგორიანმა რამდენიმე რეკომენდაცია მისცა სომხეთის სამხედრო, ეკონომიკური და დემოკრატიული შესაძლებლობების გაძლიერებისა და აზერბაიჯანის წინააღმდეგ შეზღუდვების დაწესების მიზნით.
„მინიმუმ, მიზანმიმართული სანქციები უნდა დაწესდეს აზერბაიჯანის ოფიციალურ პირებსა და სამხედრო მოსამსახურეებზე, რომლებიც მონაწილეობდნენ ომის დანაშაულებში და აგრესიაში სომხეთისა და მთიანი ყარაბაღის სომხების წინააღმდეგ. პასუხისმგებლობის გამოუყენებლობა მხოლოდ აძლიერებს აზერბაიჯანის თავდასხმების სერიას“, – განაცხადა გრიგორიანმა.
დისკუსიაზე დამსწრე რამდენიმე კონგრესმენმა, ძირითადად რესპუბლიკური ბანაკიდან, ხაზგასმით აღნიშნა, რომ აზერბაიჯანი და განსაკუთრებით თურქეთი რჩება შეერთებული შტატების საიმედო მოკავშირედ რეგიონში. რამდენიმე ასეთი დაკვირვების შემდეგ კონგრესში თურქეთის დელეგაციის თანათავმჯდომარემ ე.წ. დემოკრატმა სტივ კოენმა გააფრთხილა, რომ დღევანდელი თურქეთი არ არის ის ქვეყანა, რომელთანაც შეერთებული შტატები ათწლეულების განმავლობაში თანამშრომლობდა. – „ისინი სულაც აღარ არიან ჩვენი მეგობრები, არც ისეთი სანდოები არიან, გარიგებაში არიან რუსეთთან, ჩინეთთან, ჩვენთან, სხვებთან. ასე რომ ფრთხილად იყავით”.
დისკუსიაზე ყველა შეთანხმდა, რომ ვაშინგტონმა სომხეთს პოლიტიკური, ეკონომიკური და დიპლომატიური მხარდაჭერა უნდა გაუწიოს. მოსმენებიდან რამდენიმე საათის შემდეგ, შეერთებული შტატების მთავრობამ განაცხადა, რომ გააორმაგებს სომხეთისთვის გაწეულ ფინანსურ დახმარებას 120 მილიონი დოლარიდან 250 მილიონ დოლარამდე. ამ მხარდაჭერის მიზანი, შეერთებული შტატების საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს (USAID) განცხადებით, სომხეთში დემოკრატიისა და ეკონომიკის განვითარებაა.
„ჩვენ უნდა ჩავერთოთ, რათა სომხეთმა დაიცვას თავი და შეძლოს დამოუკიდებელი გადაწყვეტილებების მიღება, რუსების ჩამოშორება სომხეთისგან, გააუმჯობესოს ურთიერთობები აზერბაიჯანთან და თურქეთთან, რათა გაიხსნას ახალი სავაჭრო შესაძლებლობები“, – ხაზგასმით აღნიშნა ბენ კარდინმა ჰელსინკის კომისიაში გამართულ დისკუსიაზე.
კონგრესის ეს კომიტეტი არ იღებს რეალურ გადაწყვეტილებებს, მაგრამ ხელს უწყობს შეერთებული შტატების პოლიტიკის შემუშავებასა და განხორციელებას ეუთოს, ორგანიზაციის წევრი ქვეყნების მიმართ, ამერიკის მთავრობისთვის პერიოდული მოხსენებების წარდგენით ევროპაში სტაბილურობისა და უსაფრთხოების საფრთხეების შესახებ.
