ომის ჩრდილში სომხეთი ცდილობს თავისი ეკონომიკა შეუცვლელი გახადოს. მსგავსი სათაურით სტატია გამოქვეყნდა ცნობილ ამერიკულ პერიოდულ გამოცემა „TIME“-ში.
„უკრაინის ომმა გამოიწვია განუზომელი ადამიანური ხარჯები, ბაზრების მოშლა, მიწოდების ჯაჭვის შეფერხება და შიმშილის გამოწვევა მთელ მსოფლიოში. მას შემდეგ ათასობით რუსმა პროფესიონალმა დატოვა რუსეთი, რათა თავიდან აიცილონ როგორც გაწვევა, ისე დასავლეთის მძიმე სანქციები, რამაც გაზარდა ადგილობრივი ეკონომიკა, რომელიც გასულ წელს 8,7%-ით გაიზარდა. მაგრამ დაუფასებლობამ განაპირობა მოსკოვის სტაბილიზირებული ყოფნის გაქრობა უსაფრთხოების სფეროში მის საკუთარ ეზოში.
2020 წელს ომი დაიწყო, რის შედეგადაც 2000-მდე რუსი სამშვიდობო გაგზავნეს სადავო მთიან ყარაბაღში. მაგრამ შემდეგ 2022 წლის დეკემბერში ბაქო მთიანი ყარაბაღში შეიჭრა და ცხრათვიანი ალყის შემდეგ 100 000-ზე მეტი სომეხი იძულებით განდევნეს და ამ ხნის განმავლობაში რუსმა სამშვიდობოებმა არაფერი გააკეთეს.
კითხვაზე, არის თუ არა რუსეთის ყოყმანის მიზეზი უკრაინის კონფლიქტი, სომხეთის პრეზიდენტ ვაჰაგნ ხაჩატრიანს მხოლოდ მხრების აჩეჩვა შეუძლია. „ფაქტია, რომ აზერბაიჯანის თავდასხმის დროს ჩვენი პარტნიორების დახმარება გვჭირდებოდა, მაგრამ ეს დახმარება არ მიგვიღია“, – ამბობს ის. “ასე რომ, ჩვენ გარკვეული დასკვნები უნდა გამოვიტანოთ”.
გასულ ოქტომბერში აშშ-ის სახელმწიფო მდივანმა ენტონი ბლინკენმა ამერიკელ კანონმდებლებს განუცხადა, რომ აზერბაიჯანი სომხეთში შეჭრას აპირებს. მარტში სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა ნიკოლ ფაშინიანმა გააფრთხილა, რომ აზერბაიჯანი ცდილობს „ახალი ფართომასშტაბიანი ომის დაწყებას“.
ცვალებადმა გეოპოლიტიკურმა რეალობამ გამოიწვია სომხეთის საგარეო პოლიტიკის ხელახალი შეფასება. სომხეთი არ არის პირველი ალყაში მოქცეული ანკლავი, რომელიც ეძებს უსაფრთხოებას ფართო სამყაროსთან დაკავშირების გზით. მცირე სახელმწიფოები, სინგაპურიდან ყატარამდე და არაბეთის გაერთიანებულ საემიროებამდე, ცდილობდნენ თავიდან აეცილებინათ თავიანთი დიდი მეზობლების მიერ გადაყლაპვა საბანკო და საინვესტიციო ცენტრებად გადაქცევით.
ზღვაზე გასასვლელის არ მქონე სომხეთს აქვს საიდუმლო იარაღი: ენერგიული დიასპორა მსოფლიოს თითქმის ყველა კუთხეში, დაახლოებით ერთი მილიონი ეთნიკური სომეხი მხოლოდ კალიფორნიაში.
მიუხედავად იმისა, რომ საბჭოთა კავშირის დაშლა მნიშვნელოვანი მომენტი იყო სომხეთის ისტორიაში, ის სუსტი იყო 1915 წლის გენოციდთან შედარებით, როდესაც ოსმალეთის იმპერიამ სისტემატურად გაანადგურა 600 000-დან 1,5 მილიონამდე სომეხი. ამ სისასტიკემ არა მხოლოდ მიმოფანტა სომხები მთელს მსოფლიოში, არამედ განაგრძობს რეგიონული პოლიტიკის ფორმირებას. თურქულმა უარყოფამ ფაქტობრივად დაბლოკა ერევნის ძალისხმევა ანკარასთან ურთიერთობების გამოსწორების მიზნით, რომელიც მხარს უჭერდა ბაქოს მთიან ყარაბაღში ბოლო თავდასხმებში.
2021 წელს აზერბაიჯანის ავტოკრატიულმა პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა გამოაცხადა თავისი განზრახვა შექმნას სახმელეთო დერეფანი ნახიჩევანის გავლით თურქეთამდე და აიღოს კონტროლი სამხრეთ სიუნიქის რეგიონზე, „უნდა თუ არა ეს სომხეთს“ და დასძინა, რომ „თუ მას არ სურს, “ამ საკითხს ძალით მოვაგვარებთ.”
ზანგეზურის დერეფნის შექმნა ფაქტობრივად დაკეტავს სომხეთის სამხრეთ საზღვარს ირანთან და ნიშნავს, რომ მისი ერთადერთი ღია საზღვარი იქნება საქართველოსთან. მთიანი ყარაბაღის გარდა, აზერბაიჯანის ჯარები უკვე აკონტროლებენ დაახლოებით 200 კვ. კმ სომხეთის ტერიტორიას, რომელსაც ალიევი “დასავლეთ აზერბაიჯანს” უწოდებს.
გასული წლის 24-30 სექტემბერს აზერბაიჯანული არტილერიის ცეცხლს მთიანი ყარაბაღის მოსახლეობის დაახლოებით 99% გაექცა. ალყაში მოქცეული საწვავის სადისტრიბუციო ცენტრის აფეთქების შედეგად დაიღუპა 218 ადამიანი, სომხეთში რთული მოგზაურობისას 70 ადამიანი დაიღუპა.
რუსეთის მხარდაჭერის არ არსებობამ აიძულა სომხეთი ივნისში გამოეცხადებინა კუხო-ში მონაწილეობის გაყინვის შესახებ. უკრაინაში რუსეთის შეჭრამდე სომხეთის მიერ შეძენილი იარაღის სულ მცირე 90% რუსეთიდან მოდიოდა. დღეს ის 10%-ზე ნაკლებია და სომხეთს ეს ხარვეზი ახალი მეგობრული ურთიერთობების დამყარებით უნდა შეევსო. ინდოეთი სომხეთისთვის იარაღის წამყვანი მიმწოდებელი გახდა. ინდოეთს მოსდევს საფრანგეთი, საიდანაც სომხეთმა ცოტა ხნის წინ იყიდა 36 თვითმავალი ჰაუბიცა „კეისარი“.
ამავდროულად, სომხეთი დივერსიფიკაციას უწევს საგარეო პოლიტიკას. ერევანმა ხელი მოაწერა ევროკავშირთან ყოვლისმომცველ და გაფართოებულ პარტნიორობის შეთანხმებას ჯერ კიდევ 2017 წელს და თებერვალში დათანხმდა ამ თანამშრომლობის გაღრმავებაზე ევროკავშირ-სომხეთის ახალი პარტნიორობის დღის წესრიგის მეშვეობით. სომხეთი ასევე ცდილობს გააღრმაოს თანამშრომლობა შეერთებულ შტატებთან და პრეზიდენტმა ჯო ბაიდენმა გასულ თვეში განაცხადა, რომ აპირებს არსებული ორმხრივი სტრატეგიული დიალოგის სტრატეგიულ პარტნიორობად გარდაქმნას.
