სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა ნიკოლ ფაშინიანმა პარლამენტის ტრიბუნიდან რამდენიმე განცხადება გააკეთა სომხეთ-აზერბაიჯანის ბოლო მოლაპარაკებების შესახებ, კერძოდ, ყაზანში BRICS-ის კონფერენციაზე აზერბაიჯანის პრეზიდენტთან ჯერ საკონფერენციო მაგიდის ირგვლივ, შემდეგ კი პირადი საუბრის სახით.
სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა აღიარა: „მინდა გამოვხატო კმაყოფილება აზერბაიჯანის პრეზიდენტთან და გაფართოებულ პერსონალთან კონტაქტებთან დაკავშირებით. შეიძლება ცოტა უცნაურად ჟღერს, მაგრამ ასე გრძელი საუბარი დიდი ხანია ან საერთოდ არ გვქონია. მეტიც, ვიგრძენი, ყოველ შემთხვევაში მე, რომ ცოტა კორექტულობის პრობლემაც კი შეგვექმნა, რადგან სხვა ლიდერები სიტყვით გამოდიოდნენ, ჩვენ კი ჩვენსას ვლაპარაკობდით, მაგრამ უნდა ითქვას, რომ მნიშვნელოვანი საუბარი შედგა“.
ფაშინიანის თქმით, ამ მოლაპარაკებებმა ორი ხელშესახები შედეგი უნდა მოიტანოს. პირველი პრემიერის აზრით, სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის „სტრატეგიული გარიგებაა“.
„ყველაზე მნიშვნელოვანი, ჩემი აზრით, ის იყო, რომ მშვიდობიანი თანაცხოვრებისა და მშვიდობიანი თანაარსებობისთვის სომხეთსა და აზერბაიჯანს არა მხოლოდ „სამშვიდობო ხელშეკრულება“ და სხვადასხვა შეთანხმებები სჭირდებათ, არამედ სტრატეგიული შეთანხმების გაფორმებაცაა საჭირო. იმის შესახებ, თუ რა რეზოლუციებით ვაპირებთ ცხოვრებას, როგორც დამოუკიდებელი სახელმწიფო მომავალ საუკუნეებში. ეს არის ყველაზე მნიშვნელოვანი და ფუნდამენტური კითხვა. მე თვითონ მაქვს გარკვეული წარმოდგენები ამ სტრატეგიული გარიგების შესახებ და არც ეს არის საიდუმლო. ძირითადად, ჩვენი იდეა სტრატეგიული გარიგების შესახებ ეფუძნება რეალური სომხეთის კონცეფციას“.
შემდეგი შედეგი შესაძლოა დაკავშირებული იყოს გზების განბლოკვის საკითხთან, რომლის გადაწყვეტილებები, პრემიერის თქმით, უკვე ძალიან ახლოსაა.
„შემდეგი მნიშვნელოვანი რამ, რაც მოხდა ყაზანში, იყო ის, რომ როგორც ჩანს, ჩვენ შეგვიძლია გვქონდეს გამოსავალი რეგიონალური კომუნიკაციების გახსნის თვალსაზრისით, რომელიც რეალურად შეიძლება მიმართოს და იყოს ორმხრივად და სრულად მისაღები. ეს წინადადება უკვე წერილობით მივაწოდეთ აზერბაიჯანს და იმასაც ვამბობ, რომ ჩვენი წინადადებები „მშვიდობის ხელშეკრულების“ დარჩენილ ორ მუხლთან დაკავშირებით, თუ არ ვცდები, ორშაბათს წარვადგინეთ.
სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა ასევე ისაუბრა აზერბაიჯანის პრეზიდენტის განუწყვეტელ მოთხოვნაზე „სამშვიდობო ხელშეკრულების“ ხელმოწერამდე სომხეთის კონსტიტუციის შეცვლის თაობაზე. ერევნის ოფიციალური პოზიციაა, რომ კონსტიტუციის შეცვლა არ არის საჭირო. პრემიერ-მინისტრს ამისათვის სხვადასხვა არგუმენტები მოჰყავს.
სომხეთის რესპუბლიკის კონსტიტუციის ტექსტი არ შეიცავს რაიმე დებულებას მთიანი ყარაბაღის შესახებ, პირდაპირ თუ ირიბად, განაცხადა პრემიერ-მინისტრმა, ასევე არის სომხეთის რესპუბლიკის უზენაესი სასამართლოს 2024 წლის 26 სექტემბრის გადაწყვეტილება, რომელიც ეხება დემარკაციას. პირველ არგუმენტად პრემიერ-მინისტრი ფაშინიანი ასახელებს რომ მიმღები სუბიექტების მიხედვით დამოუკიდებლობის გამოცხადებასა და კონსტიტუციას შორის აშკარა იერარქიული განსხვავებაა. მისი ლოგიკით, საერთაშორისოდ აღიარებული დამოუკიდებელი სახელმწიფოს სუვერენული ხალხის მიერ მიღებული კონსტიტუცია აღემატება სსრკ-ს 15 მოკავშირე რესპუბლიკიდან ერთ-ერთის სახელმწიფო ორგანოს მიერ მიღებულ დამოუკიდებლობის დეკლარაციას.
პრემიერის მეორე არგუმენტი ეხება აზერბაიჯანის კონსტიტუციას, რომლითაც აზერბაიჯანი თავს პირველი რესპუბლიკის მემკვიდრედ მიიჩნევს.
„1919 წლის ნოემბერში აზერბაიჯანის რესპუბლიკამ ანტანტას წარუდგინა თავისი ადმინისტრაციული ტერიტორიული რუკა, რომლის მიხედვითაც აზერბაიჯანი მოიცავს სომხეთის რესპუბლიკის სიუნიქის მთელ ვაიოც ძორის რეგიონებს, აგრეთვე არარატის, არმავირის, გეღარქუნიკის, ტავუშის ტერიტორიებს. ლორისა და შირაკის რეგიონები ნაწილობრივ მოიცავს სომხეთის დღევანდელი ტერიტორიის დაახლოებით 60%-ს. ამრიგად, ამ მითითებებით აშკარა ხდება, რომ აზერბაიჯანის კონსტიტუცია აგრძელებს ტერიტორიულ პრეტენზიებს სომხეთის რესპუბლიკის მიმართ“.
თუმცა, სომხეთის რესპუბლიკა აზერბაიჯანის კონსტიტუციის შეცვლის საკითხს არ აყენებს. ნიკოლ ფაშინიანი ამ ნაბიჯს ორი დასაბუთებით ხსნის. ჯერ ერთი, მას მიაჩნია, რომ მსგავს მოთხოვნებს სომხეთ-აზერბაიჯანის სამშვიდობო პროცესი ჩიხში შეჰყავს და მეორეც, სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის სამშვიდობო ხელშეკრულების შეთანხმებულ ნაწილში არის მუხლი, სადაც ნათქვამია, რომ მხარეებს არ შეუძლიათ მიმართონ მათ შიდა კანონმდებლობას ამ ხელშეკრულების შეუსრულებლობის გასამართლებლად. სამშვიდობო ხელშეკრულების შეთანხმებული ნაწილის კიდევ ერთ მუხლში ნათქვამია, რომ მხარეები აღიარებენ ერთმანეთის ტერიტორიულ მთლიანობას, არ აქვთ ტერიტორიული პრეტენზია ერთმანეთის მიმართ და იღებენ ვალდებულებას, რომ მომავალში არ განაცხადონ მსგავსი პრეტენზიები.
რაც შეეხება სომხეთის რესპუბლიკის შიდა პროცედურებს, თუ „მშვიდობის ხელშეკრულება“ ხელმოწერის და რატიფიცირების შემდეგ გაივლის უზენაეს სასამართლოსა და ეროვნულ ასამბლეას, მაშინ, ფაშინიანის თქმით, იგი მიიღებს უმაღლეს იურიდიულ ძალას სომხეთის რესპუბლიკის კანონების მიმართ, სარკისებურად იგივე ეხება აზერბაიჯანსაც.
