როგორც ერთ-ერთ უძველეს ქვეყანას მსოფლიოში, სომხეთს აქვს მდიდარი სულიერი და კულტურული მემკვიდრეობა, რომელიც არა მხოლოდ ხელს უწყობს შიდა ტურიზმის განვითარებას, არამედ რეგიონში შემოჰყავს უამრავი უცხოელი ტურისტი. ჩვენს დროში მათ ახალი სტრუქტურები დაემატა, რაც მიმზიდველობას მატებს სომხეთს ტურიზმის მიმართულებით. ქვემოთ ჩამოვთვალეთ ჩვენი ქვეყნის ის ტურისტული მიმართულებები, რომლებსაც ყველაზე ხშირად სტუმრობენ უცხოელები.
1 ․ ჰაღპატი, სანაჰინი, ახტთალა
იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაში შესული ჰაღპატისა და სანაჰინის მონასტრები პოპულარული ტურისტული ადგილების საწყისი წერტილებია. ჰაღპატის მონასტერი, რომელიც მდებარეობს ლორის რაიონის სოფელ ჰაღპატთან, შუა საუკუნეების სომხეთის ერთ-ერთი უდიდესი რელიგიური, კულტურული და სამეცნიერო ცენტრი იყო.
სანაჰინის სამონასტრო კომპლექსი ალავერდის სანაჰინის კვარტალშია. სახელი გამომდინარეობს ფრაზიდან „ეს მასზე უფრო ძველია“. ტრადიციის თანახმად, სანაჰინს უწოდეს ჰაღპატზე ძველი მონასტერი.
ამავე რეგიონის სოფელ ახთალაში მდებარეობს X საუკუნეში დაარსებული ახთალის სამონასტრო კომპლექსი, რომელიც სომხეთის ერთ-ერთი ქალკედონური მონასტერთაგანია. მშენებლობა ემთხვევა რენესანსის პერიოდს. ახთალის სამონასტრო ძეგლთა კომპლექსი ჰარმონიულად აერთიანებს სომხური, ქართული და ბიზანტიური არქიტექტურის ელემენტებს.
ეს მიმართულება სამოგზაურო პაკეტების მნიშვნელოვან ნაწილს შეადგენს.
2 ․ ხორ ვირაპი, ნორავანქი
არარატის რაიონიდან ვაიოც ძორში მიმავალი ტურისტული მიმართულების საწყისი ხორ ვირაპის მონასტერია. მონასტრის ნაცვლად, თავდაპირველად იყო ციხე, გველებით და შხამიანი მწერებით სავსე ღრმა ორმო. აგათანგეღოსის თანახმად, ქრისტიანთა დევნის დროს ტირიდატ III დიდმა გრიგორ ლუსავორიჩი ჩაკეტა არტაშატის სამეფო ციხეში, სადაც ლუსავორიჩმა თითქმის 14 წელი გაატარა. განთავისუფლებისთანავე, განმანათლებელმა, მეფის მხარდაჭერით, ქრისტიანობა გამოაცხადა სომხეთის სახელმწიფო რელიგიად. დღეს ტურისტებს საშუალება აქვთ ჩავიდნენ მიწისქვეშა ორმოში, რომელიც მდებარეობს წმინდა გრიგორ ლუსავორიჩის სამლოცველოს შიგნით. მონასტრის ტერიტორიიდან იშლება არარატის წმინდა მთის საუკეთესო ხედი. ტურის დასასრულს, ნორავანკის სამონასტრო კომპლექსი სომხეთის შუა საუკუნეების ერთ – ერთი შესანიშნავი ძეგლია, რომელიც ასევე გამოირჩევა ბუნებრივი პეიზაჟებით. არსებობს მტკიცებულება, რომ ის უძველესი დროიდან იყო სალოცავი. მონასტერი დაარსდა მე –12 საუკუნეში ორი ადრეული ეკლესიის ტერიტორიაზე და ძირითადად აშენდა მე –13 – მე –14 საუკუნეებში. ნორავანქის ისტორია განუყოფელია შუა საუკუნეების გამოჩენილი სომეხი არქიტექტორისა და მოქანდაკის მომიკის საქმიანობიდან, რომელიც მონასტრის ხუროთმოძღვარს წარმოადგენს.
3 ․ წაღკაძორი
სომხეთის ყველაზე საყვარელი ზამთრის კურორტი ნამდვილად იყო და რჩება წაღკაძორი. იგი ყოველწლიურად ვითარდება ტურისტული ინფრასტრუქტურით, საინტერესო დასვენების ადგილებით და, რაც მთავარია, ზამთრის სპორტის მოყვარულთათვის საჭირო კეთილმოწყობებით, თოვლის ბილიკებით და წაღკუნიაცის და თეღენისის მთების თოვლით დაფარული ფერდობებით და საბაგირო გზით. საბაგირო გზა აშენდა ჯერ კიდევ საბჭოთა სომხეთში 1967 წელს, მაგრამ მოგვიანებით დაივიწყეს, ხოლო 2004 წელს მეორე პრეზიდენტის რობერტ ქოჩარიანის ინიციატივით, იგი მთლიანად რეკონსტრირებულ იქნა. საერთაშორისო სტანდარტებთან შესაბამისი სპორტული ზონის გახსნამ, სტიმული მისცა თემებში ინფრასტრუქტურის განვითარებას, ახალი სასტუმროების გახსნას და წაღკაძორი თანდათანობით გახდა ერთ – ერთი დასასვენებელი და აქტიური გართობის ცენტრი სომხეთსა და რეგიონში. აქ სავარჯიშოდ ჩამოდიან აგრეთვე სპორტსმენები სხვადასხვა ქვეყნიდან.
4 ․ სევანი
სევანის მონასტერი მდებარეობს სევანის ნახევარკუნძულზე, რომელიც დაარსდა გრიგორ ლუსავორიჩის მიერ 305 წელს. IX ს. სევანი გახდა სიუნიკის მთავრების საყრდენი. 874 წელს მეფე აშოტ ბაგრატუნის ასულმა მარიამმა აქ ორი ეკლესია ააშენა: წმიდა მოციქულთა (დიდი) და წმინდა იოანე კარაპეტის. ათწლეულების განმავლობაში, სევანი ადგილობრივების და უცხოელი სტუმრების ერთ-ერთ საყვარელ კურორტად რჩება. ზაფხულში ტბის სანაპირო სავსეა ტურისტებით, ხოლო ექსტრემალის მოყვარულები აქ დაკავებულნი არიან საიალქნო სპორტით, რომლის განვითარებაც სომხეთში დაიწყო რობერტ ქოჩარიანის ინიციატივით დაარსებული პირველი ცენტრის გახსნით. ის ყურადღებას აქცევდა სომხეთში აქტიური დასვენების ფორმების დანერგვას და წახალისებას ტურიზმის სექტორის განვითარების მიზნით.
5 ․ გარნი, გეღარდი
გარნი-გეღარდის ტურისტული მიმართულება იწყება გარნის წარმართულ ტაძარში ვიზიტით. ტაძარი არის ადრეული სომხეთის ერთ-ერთი თვალსაჩინო ძეგლი, რომელიც აშენდა კოტაიქის რაიონის ერთ – ერთ ულამაზეს ადგილას, მდინარე აზატის ხეობაში. იგი აშენდა ჩვ.წ. 1-ლი საუკუნის მეორე ნახევარში. გეღარდის მონასტრის მშენებლობის ზუსტი დრო არ არის ცნობილი. მონასტერს გეღარდი დაერქვა იმ წმიდა შუბის საპატივცემულოდ, რომლითაც ახალი აღთქმის თანახმად, რომაელმა ცენტურიონმა, გოლგოთაზე ჯვარცმულ ქრისტეს ჩაარჭო გვერდში და შემდგომ ინახებოდა ამ მონასტერში.
6 ․ ტათევი
სახელწოდება “ტათევი” მომდინარეობს გამონათქვამიდან “მიეცით ფრთები”. ტათევის მონასტრის სახელწოდების წარმოშობის შესახებ რამოდენიმე ვერსია არსებობს, რომლებსაც ტურისტები ეცნობიან ამ შესანიშნავ ადგილას მათი მოგზაურობის დროს. მონასტერი აშენდა მე -9 საუკუნეში, იგი ცნობილი იყო როგორც პოლიტიკური ცენტრი და სომხეთის ერთ-ერთი საუკეთესო უნივერსიტეტი, სადაც ჰუმანიტარულ მეცნიერებებს სწავლობდნენ.
ტურისტებისთვის, “ტათევის” მიმართულება უფრო პოპულარული გახდა აქ მსოფლიოში ყველაზე გრძელი 5,7კილომეტრის სიგრძის საბაგიერო გზის აშენების შემდეგ. მონატრისკენ მგზავრობა კი დაუვიწყარ შთაბეჭდილებას ტოვებს ბუნების ფანტასტიური სილამაზის გამო.
7. იელის პარკი (ენოქავანი)
,,იელის ექსტრემალური პარკი“ ითვლება სომხეთის ერთ – ერთ უმსხვილეს სათავგადასავლო პარკად, რაც ექსტრემალური სპორტით დაკავების შესაძლებლობას აძლევს არაპროფესიონალებსაც კი. ის ერთ ადგილზე აერთიანებს 8 – ზე მეტ მომსახურებას: ზიპლაინს, საცდელ ბაღს, ოფ-როად ტურს, ცხენოსნობას და სხვა.
8. გიუმრი
სომხეთის ყველაზე კოლორიტულ ქალაქად მიჩნეული გიუმრი, ბოლო დროს, ისტორიული ქალაქის ცენტრის განახლების შემდეგ, გახდა ტურისტებისთვის ერთ-ერთი საყვარელი ადგილი. გიუმრიში მოგზაურობა ნამდვილად წაგიყვანთ კუმაირის ნაკრძალ-მუზეუმში, სადაც კონცენტრირებულია ქალაქის ძველი ქუჩები (ვარპეტაც, აბოვიანი, რუსთაველი, ღორღანიანი, ჯივანი, გორკი), მათი განსაკუთრებული არქიტექტურული სტრუქტურებით და კულტურული ძეგლებით.
9. ჯერმუკი
ჯერმუკი არის ერთ-ერთი კურორტი, რომელიც მუშაობს მთელი წლის განმავლობაში. ჯერმუკი ერთ – ერთი ყველაზე პოპულარული კურორტია სომხეთში. ზაფხულში, სამკურნალო მინერალური წყლებით და საოცრად ლამაზი ბუნებით.
ადგილობრივი მინერალური წყლების სამკურნალო თვისებები არის მიზეზი იმისა, რომ ყოველწლიურად უამრავი ადამიანი სტუმრობს ჯერმუკს. თვით სახელწოდება “ჯერმუკი” სომხურიდან ითარგმნა, როგორც “ცხელი წყაროები”.
ჯერმუკის კიდევ ერთი სიამაყეა მისი მინერალური წყლის სასმელი დარბაზი, რომელიც რეკომენდებულია ჯანმრთელობის სხვადასხვა პრობლემის მქონე პირთათვის.
ზამთარში, იანვრის თვიდან აქ იწყება სათხილამურო და სნოუბორდინგის ორი განსხვავებული გზა, ასევე საბაგიერო გზა, რომლებიც აკმაყოფილებენ საერთაშორისო სტანდარტებს.
საკურორტო ქალაქის მიმდებარე გორაკებიდან იშლება ხშირი ხეების მშვენიერი პანორამა, ჩანჩქერები, ფერადი მდელოები და საოცარი კლდეები.
ჯერმუკის ერთ-ერთი ღირსშესანიშნაობაა “ქალთევზას თმის” ჩანჩქერი. ერთი ლეგენდის თანახმად, ადგილობრივი თავადის მშვენიერ ქალიშვილს შეუყვარდა მწყემსის შვილი. ამის შესახებ შეიტყო თავადმა, გაბრაზდა და გალანძღა ქალიშვილი. ლამაზი ქალი გადაიქცა ქალთევზად, ხოლო მისი მშვენიერი თმა, რომელიც 70 მეტრის სიმაღლიდან ჩამოედინება ხეობაში, გადაიქცა დიდებულ ჩანჩქერად, რომელსაც ხალხი ქალთევზას თმებს უწოდებენ. ქალაქში უამრავი უძველესი ისტორიული და არქიტექტურული ღირსშესანიშნაობაა.
10. ეჩმიაძინი და ზვართნოცი
იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლებში შედის ზვართნოცის ტაძარი (მე -7 საუკუნე), ეჩიმიაძინის საკათედრო ტაძარი (მე -4 საუკუნე), წმინდა ჰრიფსიმე, წმინდა გაიანე, წმინდა შოღაკატის ეკლესიები (მე -14 საუკუნე).
ადრეულ წარსულში, ჩვენს წელთაღრიცხვამდე, არტემიდას საპატივცემლოდ წოდებული, შემდგომში მეფე ვაღარშის, და ბოლოს და ბოლოს ქრისტიანულ პერიოდში ეჩმიაძინის სახელით წოდებული ქალაქი დღეს ცნობილია, როგორც სომხეთის სასულიერო ცენტრი. ეჩმიაძინის სახელთანაა დაკავშირებული გრიგორ ლუსავორიჩის ისტორია, რომლის მითითებით, მეფე ტრდატი აშენებს უძველესი ქრისტიანული ხელოვნების ერთ-ერთ ძეგლს, ეჩმიაძინის საკათედრო ტაძარს, რომელიც სომხური ხუროთმოძღვრების ერთ-ერთი უძველესი ძეგლია. საკათედრო ტაძრის აშენების ადგილის არჩევის შესახებ ჩვენამდე მოაღწია შემდეგმა მითმა. გრიგორ ლუსავორიჩი, როდესაც ის ტოვებს ხორ ვირაპს და ავრცელებს ქრისტიანობას სომხეთში, მნიშვნელოვან ხილვას ხედავს: ქრისტე ხელში ოქროს ჩაქუჩით ზეციდან ჩამოდის და აჩვენებს ტაძრის აშენების ადგილს. ის ურტყამს ჩაქუჩით იქ, სადაც იყო სანდარამეტის მიწისქვეშა საკერპო. ამრიგად, 303 წელს აშენდა საკათედრო ტაძარი, ხოლო წმ. გრიგორ ლუსავორიჩის ხილვის უკვდავსაყოფად მას უწოდებენ ეჯ მიაწინ, ანუ იმ ადგილს, სადაც მხოლოდ უფალი ჩადის. ეჩმიაძინის საკათედრო ტაძარი გახდა ,,სომხური ეკლესიების დედა ტაძარი“.
ეჩმიაძინის მახლობლად არის ზვართნოცის ტაძარი. ყველა ეს ძეგლი დიდ დაინტერესებას იწვევს სომხეთში ჩამოსულ და ეჩმიაძინში მოსულ ტურისტებში, რომლებიც დიდი ენთუზიაზმით საუბრობენ სომხეთის სასულიერო ცენტრის შესახებ.
11. დილიჯანი
დილიჯანი უძველესი ქალაქია, რომელიც ცნობილია თავისი შესანიშნავი სილამაზითა და უძველესი ძეგლებით, რომლებიც მოგვითხრობენ სომხეთის ისტორიაზე. ქალაქი პრაქტიკულად ქვეყნის მთავარი კულტურული ცენტრია, რადგან იქ მრავალი ცნობილი ადამიანია, რომლებიც შემოქმედებით ან ინტელექტუალური საქმიანობით არიან დაკავებული. ქალაქ დილიჯანს ეროვნული ნაკრძალის სტატუსი აქვს. ქალაქის მიმდებარე ტერიტორიაზე არის შუა საუკუნეების 32 არქიტექტურული ღირსშესანიშნაობა და უამრავი იშვიათი არტეფაქტი, რომლებიც ნაპოვნია დილიჯანის მხარეში.
დილიჯანი სომხეთის ერთ – ერთი საკურორტო ქალაქია, რომელიც ცნობილია თავისი სამკურნალო წყლებით. მხარეში დაახლოებით ორი ათეული მინერალური წყაროა, რომელთა შემადგენლობაშიც შედის რკინა-ჰიდროკარბონატ-ქლორიდო-ნატრიუმკალციუმი. ხდება ორი წყაროს ჩამოსხმა. დილიჯანისა და დილიჯან ფლოროვას მინერალური წყლები ფრანგული ვიჩისა და ქართული ბორჯომის ექვივალენტურია. მდინარე აღსტევი თავისი შენაკადებით უნიკალურ ხიბლს აძლევს ქალაქის პეიზაჟს. ჩვეულებრივ, დილიჟანს ადარებენ პოპულარულ შვეიცარიულ კურორტ დავოსს და ქართულ აბასთუმანს.
სომხეთში პირველი სანატორიუმი 1921 წელს დილიჯანში დაარსდა. დილიჯანი ასევე მდიდარია სხვადასხვა ტრადიციებით, რომელთაგან ერთ – ერთი ,,ჰური“-ა. ის წვიმის დროს აღინიშნებოდა. სოფლის ქალები იკრიბებოდნენ და ნაჭრისგან ამზადებდნენ ანგელოზს, რომელსაც ჰურს ეძახდნენ. როდესაც ისინი დაასრულდნენ მის დამზადებას, დადიოდნენ სახლებში და ამბობდნენ ჰურის ნათქვამს. წესის შემდეგ სოფლის მოსახლეობა მიირთმევდნენ შეკრებილ საჭმელს და ევედრებოდნენ უფალს, რომ იმ წელს ბევრი წვიმა არ მოსულიყო, უხვი მოსავლის მისაღებად.
