თუ უკრაინის ომი მთელი მსოფლიოს კრიზისებზე აისახა, მისი გავლენა განსაკუთრებით მკვეთრი იყო სამხრეთ კავკასიაში. მთიანი ყარაბაღის გამო ბოლო ომიდან ორი წლის შემდეგ, სომხეთი და აზერბაიჯანი, როგორც ჩანს, მორიგი დაპირისპირებისკენ მიემართებიან. რუსეთის წარუმატებლობამ უკრაინაში შეაფერხა გათვლები რეგიონში, წერს საერთაშორისო კრიზისული ჯგუფი და წარმოგიდგენთ 2023 წლისთვის საყურადღებო ათ კონფლიქტს. მისი მიხედვით, ათი კონფლიქტია: უკრაინა, სომხეთი და აზერბაიჯანი, ირანი, იემენი, ეთიოპია, კონგოს და დიდი ტბების დემოკრატიული რესპუბლიკა, საჰელი, ჰაიტი, პაკისტანი, ტაივანი. https://factor.am/596908.html? ანგარიშში აღნიშნულია, რომ ახალი ომი სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის უფრო ხანმოკლე, მაგრამ არანაკლებ დრამატული იქნება, ვიდრე 2020 წლის ექვსკვირიანი კონფლიქტი. ამ ომის შედეგად, რომლის შედეგადაც დაიღუპა 7000-ზე მეტი ჯარისკაცი, აზერბაიჯანულმა ძალებმა განდევნეს სომხური ძალები მთიანი ყარაბაღის ანკლავის ნაწილიდან და მიმდებარე ტერიტორიებიდან, რომლებსაც სომხური ძალები აკონტროლებდნენ 1990-იანი წლების დასაწყისიდან. საბოლოოდ მოსკოვმა ცეცხლის შეწყვეტის შუამავლობა მოახდინა. მას შემდეგ ბალანსი კიდევ უფრო შეიცვალა აზერბაიჯანის სასარგებლოდ. სომხეთის არმიას არ შეუვსია ჯარები და იარაღი, რადგან რუსეთს, იარაღის ტრადიციულ მიმწოდებელს, მარაგი აკლია. პირიქით, აზერბაიჯანი ვითარდება. მისი ჯარი რამდენჯერმე აღემატება სომხურს, ბევრად უკეთ არის შეიარაღებული და თურქეთის მხარდაჭერა აქვს. აზერბაიჯანულ გაზზე ევროპული მოთხოვნის ზრდამ ასევე წაახალისა ბაქო.
რუსეთის სირთულეები უკრაინაში ასევე მნიშვნელოვანია სხვა კუთხითაც. 2020 წლის ცეცხლის შეწყვეტის ფარგლებში რუსი სამშვიდობოები განლაგდნენ მთიანი ყარაბაღის ჯერ კიდევ სომხებით დასახლებულ რეგიონებში. რუსეთმა გააძლიერა მესაზღვრეები და სამხედრო პერსონალი სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვრის იმ ნაწილებში, რომლებიც ომის შემდეგ ფრონტის ახალ ხაზად იქცა. იდეა იყო, რომ კონტიგენტი, თუმცა მცირე რაოდენობით, შეაკავებდა თავდასხმებს. თუმცა, რუსეთის ძალებმა არ შეაჩერეს რამდენიმე აფეთქება გასული წლის განმავლობაში. მარტსა და აგვისტოში აზერბაიჯანის ჯარებმა მეტი ტერიტორია დაიკავეს მთიან ყარაბაღში, მათ შორის სტრატეგიული მთის პოზიციები. სექტემბერში აზერბაიჯანელმა სამხედროებმა სომხეთის სუვერენული ტერიტორიის ნაწილი დაიკავეს. ყოველი შეტევა თანდათან უფრო სისხლიანი ხდება. თუმცა უკრაინის ომმა სამშვიდობო მოლაპარაკებები დაჩრდილა. მოსკოვი ისტორიულად მიდრეკილია მთიანი ყარაბაღის გარშემო სამშვიდობო ძალისხმევის წარმართვისკენ.
ვარაუდობდნენ, რომ 2020 წლის ცეცხლის შეწყვეტას უნდა გაეხსნა ვაჭრობა რეგიონში, მათ შორის სომხეთის ტერიტორიის გავლით პირდაპირი მარშრუტის აღდგენა აზერბაიჯანიდან ნახჭევანამდე. ვაჭრობის გაუმჯობესება გზას გაუხსნის კომპრომისებს მთიანი ყარაბაღის მომავლის მწვავე საკითხზე. 2021 წლის ბოლოს მოსკოვმა მიიღო ევროკავშირის ხელმძღვანელობით ახალი შუამავლობა სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის, იმ იმედით, რომ ეს ხელს შეუწყობს რუსეთის სამშვიდობო პროცესს, რომელიც მცირე პროგრესს განიცდიდა. თუმცა, უკრაინაში ომის დაწყების შემდეგ, მოსკოვი განიხილავს ევროკავშირის დიპლომატიას, როგორც რუსეთის გავლენის შეზღუდვის ფართო ძალისხმევის ნაწილად. დასავლეთის დედაქალაქების მცდელობების მიუხედავად, კრემლი უარს ამბობს მონაწილეობაზე. შედეგად, გავრცელდა ორი ხელშეკრულების პროექტი. ერთი მოამზადა რუსეთმა, მეორე კი სომხეთმა და აზერბაიჯანმა დასავლეთის მხარდაჭერით (რომლის ბევრ ნაწილში არის ორივე მხარის მიერ შემოთავაზებული ურთიერთგამომრიცხავი ტექსტები). თითოეულ პროექტში არის მინიშნება ვაჭრობაზე და სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვრის სტაბილიზაციაზე, ხოლო მთიანი ყარაბაღის სომხების ბედი ცალკე და ჯერჯერობით დაუწყებელ პროცესზეა დარჩენილი. დასავლეთის მიერ მხარდაჭერილი ორმხრივი გზა, სავარაუდოდ, უფრო მეტს გვპირდება, ნაწილობრივ იმიტომ, რომ ადგილზე მუშავდება, თუმცა გაურკვეველია, როგორი რეაქცია ექნება მოსკოვს, თუ ეს შეთანხმება განხორციელდება. ყოველ შემთხვევაში, ორივე მხარე ერთმანეთისგან შორს არის. ბაქო ფლობს ყველა კარტს და უფრო მეტ სარგებელს მიიღებს ამ გარიგებით, განსაკუთრებით სავაჭრო და საგარეო ურთიერთობების კუთხით, ვიდრე სამხედრო. საშიშროება ის არის, რომ ან მოლაპარაკებები არაფერს მოიტანს, ან მორიგი სამხედრო კონფლიქტი ძირს გამოუთხრის როგორც მოსკოვის, ასევე დასავლეთის მიერ დაფინანსებულ მიმართულებებს და აზერბაიჯანი ძალით მიიღებს იმას, რაც შეუძლია.
ტათევ ფრანგიანი
