საზოგადოება

რომის სტატუტი. პუტინის „საკითხი“ ხელებს შეუკრავს სომხეთს?

ოფიციალური მოსკოვი ჯერ-ჯერობით არ გამოხმაურებია სომხეთის საკონსტიტუციო სასამართლოში რომის სტატუტის კონსტიტუციურობის შესახებ განხილვას. მაგრამ სააგენტო TASS-მა, საგარეო საქმეთა სამინისტროში საკუთარ წყაროებზე დაყრდნობით, გადმოსცა რუსეთის პოზიცია, რომ სომხეთის მიერ რომის სტატუტის რატიფიცირება რუსეთის ფედერაციისთვის “აბსოლუტურად მიუღებელია”.

საერთაშორისო სისხლის სამართლის სასამართლოს მიერ რუსეთის პრეზიდენტის, ვლადიმერ პუტინის დაკავების შესახებ გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით, სომხური და რუსული მხარის პოზიციები განსხვავებულია. მართალია, ერევანმა ქარტიის რატიფიკაციის პროცესი გაცილებით ადრე და სრულიად განსხვავებული მიზნებით დაიწყო, მაგრამ საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება სომხეთ-რუსეთის ურთიერთობების კონტექსტში განიხილება.

 მას შემდეგ, რაც დოკუმენტის კონსტიტუციურობა დადგინდება საკონსტიტუციო სასამართლოში, რომის წესდება ან სტატუტი მაინც უნდა იყოს რატიფიცირებული ეროვნული კრების მიერ. როდის განიხილება ეს საკითხი ეროვნულ ასამბლეაში, ჯერჯერობით უცნობია, მაგრამ  პარლამენტარების განსაკუთრებით ოპოზიციური ფრთა სერიოზული ბრძოლისთვის ემზადება. ფრაქცია ,,ჰაიასტან“-ის  დეპუტატი გეღამ მანუკიანი ამბობს, რომ ამ მომენტისთვის დოკუმენტის რატიფიცირება „ცეცხლზე ზეთის დასხმას“ ჰგავს. რა თქმა უნდა, სომხეთ-რუსეთის დაძაბული ურთიერთობების ფონზე, როდესაც სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლომ მიიღო გადაწყვეტილება რუსეთის ფედერაციის პრეზიდენტის დაკავების შესახებ, სომხეთის ამ ნაბიჯს რუსული მხარე სწორად ვერ აღიქვამს, მიუხედავად იმისა, რომ სომხეთმა  დოკუმენტის რატიფიცირების პროცესი დაიწყო უფრო ადრე და მისი მოტივი სასამართლოს ბოლო გადაწყვეტილებასთან არაფერ შუაშია.

„პრობლემა ბევრია, თანახმა ვარ, რომ არარელევანტურია. თავისთავად უპრეცედენტოა. 2004 წელს, კონსტიტუციაზე მითითებით, საკონსტიტუციო სასასმართლომ განაცხადა, რომ ის არაკონსტიტუციურია. 2004 წლიდან 19 წლის შემდეგ, ფაშინიანის საკონსტიტუციო სასასმართლომ დაასკვნა, რომ ის კონსტიტუციურია. როგორ ხდება, იგივე დებულებები მოქმედებს კონსტიტუციაში? სასამართლოს დამოუკიდებლობა, პრეზიდენტის უფლებამოსილება, შეწყალების უფლებამოსილება, კომპეტენცია“.

გასული წლის ბოლოს მთავრობამ დაამტკიცა პროექტი სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს რომის სტატუტის რატიფიცირებისა და მისი იურისდიქციის რეტროაქტიულად აღიარების შესახებ.

ამის შემდეგ მან საკონსტიტუციო სასამართლოს მიმართა სტრუქტურის პოზიციის გასარკვევად. პრობლემა ის არის, რომ 2004 წელს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღიარა ქარტიით ნაკისრი ზოგიერთი ვალდებულება, როგორც 1995 წლის კონსტიტუციის საწინააღმდეგო. აღმასრულებელი ხელისუფლების განცხადებით, უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილების შემდეგ, კონსტიტუცია ორჯერ შეიცვალა და შესაძლოა, უზენაესი სასამართლოს პოზიციაც შეიცვალა.

სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს წესდება რომში 1998 წელს იქნა მიღებული და ძალაში 2002 წელს შევიდა. სომხეთმა ქარტიას ხელი 1999 წლის 1 ოქტომბერს მოაწერა, მაგრამ მისი რატიფიცირება დღემდე არ მოუხდენია.

ექსპერტები, რომლებიც ეწინააღმდეგებიან რომის სტატუტის რატიფიკაციას, მოიხსენიებენ, მაგალითად, იმ ფაქტს, რომ არ შეიძლება ამნისტიის ან შეწყალების გამოყენება იმ პირებზე, რომლებსაც სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლო სდევნის. იურისტები ამბობენ, რომ ეს არის პროცედურა, რომელიც ითვალისწინებს სუვერენიტეტის გარკვეულ შეზღუდვას, რადგან შეწყალების ან ამნისტიის საკითხს სახელმწიფო თავად წყვეტს პრეზიდენტის ან ეროვნული ასამბლეის დონეზე. სწორედ ამის საფუძველზე საკონსტიტუციო სასამართლომ 2004 წელს დოკუმენტი აღიარა სომხეთის რესპუბლიკის კონსტიტუციის საწინააღმდეგო.

ამის შესახებ საერთაშორისო სამართლის სპეციალისტი, იურისტი არამ ორბელიანი საუბრობს. ადვოკატი ვაჰე გრიგორიანი ახსენებს, რომ დოკუმენტის რატიფიცირებისგან ბევრმა ქვეყანამ თავი შეიკავა სწორედ ამ პრობლემების გამო.

„ბევრი სახელმწიფო თავს იკავებს, რადგან, ფაქტობრივად, ისინი მიიჩნევენ, რომ რომის საერთაშორისო სისხლის სამართლის სასამართლო მათ პრობლემას უქმნის. ერთ დროს, მაგალითად, ისრაელმა, ლიბიამ, ჩინეთმა, შეერთებულმა შტატებმა მის მიღებას წინააღმდეგ მისცეს ხმა და 20-ზე მეტმა ქვეყანამ უბრალოდ თავი შეიკავა. წარმოვიდგინოთ სიტუაცია, როდესაც აზერბაიჯანი რომის სტატუტის ფარგლებში აყენებს ევროპაში საერთაშორისო სისხლის სამართლის აკრძალულ საკითხს და, მაგალითად, მოსყიდვის გზით გამოაქვს განაჩენი. ახლა, წარმოგიდგენიათ სრ-ში რამდენი ადამიანი შეიძლება დაექვემდებაროს საერთაშორისო სისხლის სამართლის გამოძიებას და სისხლისსამართლებრივ დევნას რომის სტატუტის ფარგლებში?”

Judge of the Constitutional Court of Armenia Vahe Grigoryan

2004 წლის შემდეგ აღმასრულებელი ხელისუფლება ისევ დაუბრუნდა რომის სტატუტის აღიარების საკითხს, რადგან, პროექტის დასაბუთებით, ხედავს აზერბაიჯანის პასუხისმგებლობის დაქვემდებარების შესაძლებლობას. რომის სტატუტის მიხედვით, სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს აქვს იურისდიქცია შემდეგ დანაშაულებებზე: გენოციდი, დანაშაული კაცობრიობის წინააღმდეგ, ომის დანაშაულები და აგრესია.

იუსტიციის მინისტრმა გრიგორ მინასიანმა მიიჩნია, რომ მიუხედავად იმისა, რომ აზერბაიჯანი არ არის ქარტიის წევრი, საერთაშორისო დოკუმენტის რატიფიცირება საშუალებას მისცემს ოფიციალურ ბაქოს პასუხი აგოს სომხეთის სუვერენულ ტერიტორიაზე ჩადენილი დანაშაულებისთვის.

„საკონსტიტუციო სასამართლოს დადებითი გადაწყვეტილების მიღების შემთხვევაში, ჩვენ ჩავრთავთ სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს სამართალდამცავ აპარატს, რათა საერთაშორისო სასამართლოებმა უკვე შეძლონ სრ-ის სუვერენულ ტერიტორიაზე ჩადენილი სისხლის სამართლის დანაშაულების განხილვა და იმის მიუხედავად, მეორე მხარე არის თუ არა ამ ხელშეკრულების წევრი, მათ შეეძლებათ სუბიექტის პასუხისგებაში მიცემა როგორც სისხლის სამართლის დამნაშავე“.

საუბარია არა აზერბაიჯანის მიერ 44-დღიანი ომის დროს ჩადენილ დანაშაულებზე, არამედ მის შემდეგ. იმისათვის, რომ სომხეთმა შეძლოს სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს წესდების გაფართოება მისი სუვერენული ტერიტორიის წინააღმდეგ აგრესიაზე, აღმასრულებელი ხელისუფლება გვთავაზობს მისი იურისდიქციის რეტროაქტიულად აღიარებას 2021 წლის 12 მაისიდან.

თუ ეროვნული ასამბლეა მოახდენს წესდების რატიფიცირებას, მას უკუძალა ექნება, საზოგადოებრივ ტელევიზიას განუმარტა საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლემ ვაჰე გრიგორიანმა.

„ეს ნიშნავს, რომ ყველა დანაშაული, რომელიც ჩადენილია სომხეთის რესპუბლიკის ტერიტორიაზე ან სომხეთის რესპუბლიკის მოქალაქეების წინააღმდეგ 2021 წლის 12 მაისიდან მოყოლებული, მიეკუთვნება სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს იურისდიქციას, ანუ სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს პროკურორს, შესაბამისი საფუძვლისა და მოტივაციის არსებობისას შეუძლია დაიწყოს გამოძიება და ამ მიმართულებით თავისი უფლებამოსილების განხორციელება“.

ამ მიზნებს შორის სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლომ მიიღო გადაწყვეტილება რუსეთის ფედერაციის პრეზიდენტის დაკავების შესახებ, რამაც სომხეთისთვის სახიფათო ვითარება შექმნა. მოსკოვის უკმაყოფილება სომხეთის პარლამენტში დოკუმენტის შესაძლო რატიფიცირების გამო კვლავ არაოფიციალური არხებით ვრცელდება. ისიც კი აღინიშნა, რომ ამ ნაბიჯს შესაძლოა პირდაპირი გავლენა ჰქონდეს ორმხრივ ურთიერთობებზე.

საპარლამენტო უმრავლესობა აცნობიერებს სიტუაციის სერიოზულობას, მაგრამ ამ საკითხზე ფართო დისკუსია ჯერ არ გაუმართავს, – აცხადებს თავდაცვისა და უსაფრთხოების საკითხთა მუდმივმოქმედი კომიტეტის თავმჯდომარის მოადგილე არმენ ხაჩატრიანი. მისი თქმით, ყველა საკითხს აწონ-დაწონიან.

„ჩვენ ისე მოვიქცევით, როგორც ჩვენი ეროვნული და სახელმწიფო ინტერესი გვიკარნახებს. ეროვნული ინტერესი მრავალ კომპონენტს მოიცავს. უნდა გავითვალისწინოთ ის ფაქტი, რომ რუსეთი ჩვენი სტრატეგიული მოკავშირეა, რუსეთთან გვაქვს სტრატეგიული ხელშეკრულებები და კონტრაქტები და მთელ მსოფლიოს ესმის, რომ ასეა. ჩვენ პატარა ქვეყანა ვართ და უპირველესი, საიდანაც უნდა მომდინარეობდეს ჩვენი ყველა ქმედება, როგორც დიპლომატიური, ისე ყველა, იქნება ჩვენი სახელმწიფო და ეროვნული ინტერესი. ვერ გეტყვით, რა დისკუსიები გვექნება, რა გადაწყვეტილებები იქნება მიღებული მათ შედეგად“.

თუ ეროვნული ასამბლეა მოახდენს დოკუმენტის რატიფიცირებას, სომხეთი საქართველოს შემდეგ რეგიონში მეორე ქვეყანა იქნება, რომელიც რომის სტატუტს შეუერთდება.

ნახეთ მეტი
Back to top button