მთავარიპოლიტიკა

თურქეთი ეშმაკურად უგულებელყოფს მთიანი ყარაბაღის შესახებ მითითებებს და ჯარები შეჰყავს აზერბაიჯანში

 „სპუტნიკ არმენია“ აქვეყნებს სამხედრო ანალიტიკოსის  ალექსანდრე ხროლენკოს  მიმოხილვას, სადაც ის  მიუთითებს ანკარის გეგმებზე, რომლებიც აშკარად გამოიკვეთა აზერბაიჯანში თურქული ჯარების გაგზავნის ფონზე. როგორც ანალიტიკოსი აღნიშნავს,

„სამშვიდობო საბაბით აზერბაიჯანში თურქული ჯარების დისლოკაცია მიუთითებს, რომ ანკარას სურს   სამხედრო-პოლიტიკური გავლენა მოიპოვოს სამხრეთ კავკასიასა და კასპიის რეგიონში, რასაც თავის მხრივ მოჰყვება  თურქეთის პოზიციების განმტკიცება საერთაშორისო ასპარეზზე. ერთი წელი ნამდვილად არაა საკმარისი ასეთი პრობლემების გადასაჭრელად. ჩვენ ვხედავთ პოსტსაბჭოთა სივრცეში ნატოს ყოფნის გაფართოების კიდევ ერთ ეშმაკურ მცდელობას.

21 ნოემბერს, თურქეთის ეროვნული თავდაცვის მინისტრმა ჰულუსი აკარმა განაცხადა, რომ ქვეყნის სახმელეთო ძალებმა სწავლება დაასრულეს და რომ საჰაერო ძალები მალე აზერბაიჯანში გაგზავნის ჯარს. მეთაურმა ასევე ისაუბრა ”საერთაშორისო ასპარეზზე თურქეთის მოწინავე როლზე”, რომლის გზაზეც ”თურქეთის შეიარაღებული ძალები რესპუბლიკის ისტორიაში ერთ-ერთ ყველაზე დაძაბულ პერიოდს განიცდიან”.

აზერბაიჯანში თურქული სამხედრო მოსამსახურეების რაოდენობრივი და თვისობრივი შემადგენლობა ჯერ კიდევ საიდუმლოა. უნდა აღინიშნოს, რომ თურქეთის არმიის ქვედანაყოფები თითქმის ყოველთვის იმყოფებიან აზერბაიჯანში ანკარასა და ბაქოს სამხედრო და სამხედრო-ტექნიკური თანამშრომლობის ფარგლებში. ოფიცრების კიდევ ერთი ჯგუფის გაგზავნას მთიანი ყარაბაღში რუსეთ-თურქეთის ცეცხლის შეწყვეტის კონტროლის ცენტრში სამუშაოდ არ სჭირდებოდა საპრეზიდენტო ბრძანება და განხილვები თურქეთის პარლამენტში.

11 ნოემბერს ანკარამ და მოსკოვმა ხელი მოაწერეს მემორანდუმს მთიან ყარაბაღში ცეცხლის შეწყვეტის კონტროლის ცენტრის შექმნის შესახებ, ეს დოკუმენტი არ შეიცავს რაიმე პუნქტს გაერთიანებული სამშვიდობო ძალების შექმნის შესახებ.  

აშკარაა, რომ ანკარამ და ბაქომ რბილად  დააიგნორეს მოსკოვის თხოვნა, არ გაეგზავნათ თურქული ჯარი ”ცხელ” რეგიონში. აშკარაა, რომ თურქეთის სახმელეთო ძალები აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე რაღაცისთვის ემზადებიან, გარდა იმისა, რომ მონიტორინგის ცენტრის ფარგლებში მათ მოუწევთ რუსეთის რამდენიმე ათეულ სპეციალისტთან თანამშრომლობა.

წარმატების არბიტრაჟი

თურქეთს არ აქვს სტრატეგიული მიზეზები სამხრეთ კავკასიაში რუსეთთან ფართომასშტაბიანი კონფლიქტის დასაწყებად (წარმატება აქ ნაკლებად სავარაუდოა და უარყოფითი შედეგები გარანტირებულია ანკარისთვის). უფრო ეფექტური და უსაფრთხოა რეგიონში ორმხრივი სამხედრო-ტექნიკური თანამშრომლობის ან “სამშვიდობო მისიის” დროშით ხელახლა შესვლა მოსახერხებელი საბაბით. მეორეს მხრივ, თურქეთის  მხარდაჭერა შეიძლება გამოადგეს ბაქოს  ყარაბაღის შეიარაღებულ კონფლიქტში სამომავლოდ.

თურქეთის ჯარების მოქმედებები მთიან ყარაბაღში არ არის გათვალისწინებული რაიმე ხელშეკრულებით, მათ შორის სამმხრივი განცხადებით (აზერბაიჯანი, სომხეთი, რუსეთი). მოგვიანებით დარეგისტრირდნენ თურქი სამხედრო მოსამსახურეები აზერბაიჯანში, რადგან ავტორიტეტული რუსი სამხედრო ექსპერტების აზრით, სექტემბრის ბოლოდან აზერბაიჯანში 1500-მდე თურქი სამხედრო მსახურობდა. თურქი გენერლები და ოფიცრები მრჩევლების როლს ასრულებდნენ მთელ ვერტიკალურ სამეთაურო ჯაჭვში, აზერბაიჯანის არმიის შტაბიდან პოლკის შტაბამდე. კონფლიქტის დროს აზერბაიჯანული მხარისთვის გაწეული ერთმნიშვნელოვანი სამხედრო დახმარება არ აძლევს თურქეთის არმიას სამშვიდობოების როლის შესრულების და საზღვარზე ნებისმიერ ერთობლივ პატრულირებაში მონაწილეობის უფლებას. ამასთან, სხვა ვარიანტები გამორიცხული არ არის.

სინამდვილეში, თურქეთი უკვე მტკიცედ არის დამკვიდრებული აზერბაიჯანში. მომავალში, თურქული ჯარები შეიძლება წლების განმავლობაში იყვნენ აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე ორმხრივი შეთანხმებების საფუძველზე. ეს არ დაარღვევს საერთაშორისო სამართლის ნორმებს, მაგრამ ვერ უზრუნველყოფს მშვიდობის გარანტიას. იმის გამო, რომ მსოფლიოს არცერთმა ქვეყანამ არ ცნო მთიანი ყარაბაღის სუვერენიტეტი, ბაქოსა და ანკარას შეიძლება ჰქონდეს ტოლერანტობის ილუზია მთიანი ყარაბაღის სომხური მოსახლეობის მიმართ. თურქეთის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ უკვე გამოაცხადა ”გარკვეული დამატებითი სადამკვირვებლო წერტილების შესახებ”.  შემაშფოთებელია ინფორმაციის ნაკლებობა აზერბაიჯანიდან სირიელი პრო-თურქული შეიარაღებული ძალების გაყვანის შესახებ. ასეთ ვითარებაში შესაძლებელია, რომ “აზერბაიჯანელი ძმების წარმატების არბიტრაჟმა” (მინისტრის ჰულუსი აკარის სიტყვებით)  წარმატებებისაგან თავბრუსხვევა არ გამოიწვიოს.

მომავლის მონახაზი

ანკარას გააჩნია  ”თურქული სამყაროს” აშენების გლობალური პროგრამა.  არ არის გამორიცხული, რომ თურქეთის ინტერესები და ძალები გასცილდეს აზერბაიჯანს და გავიდნენ კასპიის რეგიონში და  ცენტრალური აზიის რეგიონში.

გააჩნია რა საკმაოდ ძლიერი შეიარაღებული ძალები:  355 ათასი სამხედრო მოსამსახურე, 2 600-ზე მეტი ტანკი, 270 F-16  მრავალმიზანიანი გამანადგურებელი, Global Firepower- ის რეიტინგში მე -11 ადგილი , თურქეთი აქტიურად აფართოებს თვითმფრინავების, უმა- ს, რაკეტებისა და ტანკების წარმოებას.  ბოლო 1,5 ათწლეულის განმავლობაში თურქეთის თავდაცვის კომპანიების რაოდენობა 56- დან 1500- მდე გაიზარდა და მთავრობა მართავს  75 მილიარდ დოლარს სამხედრო-სამრეწველო სისტემების პროექტებს. ანკარა არაერთ უცხოურ იარაღს ყიდულობს. თურქეთის რესპუბლიკის თავდაცვის ბიუჯეტი 18 მილიარდზე მეტია, რაც 2020 წლის მთლიანი ბიუჯეტის ხარჯების დაახლოებით 13% -ს შეადგენს.

თურქეთი აქტიურად იყენებს სამხედრო იარაღებს ჩრდილოეთ სირიასა და ლიბიაში. სხვა ქვეყნების ინტერესების საწინააღმდეგოდ, იგი აფართოებს მის გავლენას  ხმელთაშუა ზღვის მნიშვნელოვან ნაწილებზე (ნახშირწყალბადის მოპოვება).

ამრიგად, აზერბაიჯანი, რომელსაც მნიშვნელოვანი ნავთობის მარაგი აქვს, პლატფორმა ხდება თურქეთის საკმაოდ კონკრეტული, ექსპანსიური და აგრესიული საგარეო პოლიტიკის შემუშავებისათვის. ასეთი “ძმობა” საშიშია, რადგან ანკარის უკან ჩრდილოატლანტიკური ალიანსი დგას, რომელიც მდუმარედ უჭერს მხარს ერდოღანის “ხულიგნობას” მსოფლიოს ნებისმიერ წერტილში.

რუსი სამშვიდობოები მთიან ყარაბაღში აღადგენენ მშვიდობას და წესრიგს, ხოლო თურქეთი ცდილობს აზერბაიჯანში გარკვეული სამხედრო ინფრასტრუქტურის შექმნას და სამხრეთ კავკასიის რეგიონში სამხედრო ინტერვენციის უფლების დამყარებას. ანკარის ყარაბაღის პროექტს ხელს უშლის ლოგისტიკა. აზერბაიჯანს და თურქეთს აქვთ საერთო სახმელეთო საზღვრის მცირე მონაკვეთი თურქეთის პროვინციის იგდირის გადაკვეთაზე, რომელიც საკმაოდ იზოლირებულია “დიდი აზერბაიჯანისგან”, ნახჭევანის ავტონომიური რესპუბლიკისგან. სამხედრო ძალების, შეიარაღებისა და მარაგების გადაყვანა საჰაერო ძალების თვითმფრინავებით (საკმაოდ ძვირი სიამოვნება) შეთანხმებული უნდა იყოს სომხეთთან, საქართველოსთან (ყველაზე სავარაუდო გზა) ან ირანთან. ნებისმიერი გეოპოლიტიკური განლაგების  შემთხვევაში, თურქეთს მოუწევს გაითვალისწინოს რუსეთის ძლიერი პოზიცია კავკასიასა და შუა აღმოსავლეთში“.

ნახეთ მეტი
Back to top button