პრემიერ-მინისტრმა ნიკოლ ფაშინიანმა ინტერვიუ მისცა ბრიტანული მედიის წარმომადგენლებს. ქვემოთ მოცემულია სრული ინტერვიუ

კითხვა — The Guardian: პატრიკ ვინტური — ძალიან მინდა დაგისვათ ერთი შეკითხვა: თქვენ გარშემორტყმული ხართ 4 დიდი ავტორიტარული ქვეყნით: რუსეთი, ირანი, თურქეთი და აზერბაიჯანი. წააგეთ ბოლო ომი. ნუთუ არ გაფიქრებთ, რომ დიდ რისკზე დგახართ დასავლეთთან დაახლოების მცდელობაში? და არის თუ არა დიდი ალბათობა, რომ სომხეთი გაწევრიანდეს ევროკავშირში მომდევნო ათწლეულში?

პრემიერ მინისტრი ნიკოლ ფაშინიანი – გმადლობთ, მაგრამ თქვენს კითხვაში გარკვეული კორექტირება უნდა შევიტანოთ, რადგან ჩვენს გარშემო ქვეყნების ჩამოთვლისას, ანუ სტატისტიკა არ იყო სწორად გათვლილი, რადგან ჩვენი მეზობელი ქვეყნებია ირანი, თურქეთი, საქართველო და აზერბაიჯანი.

ჩვენ არ გვაქვს პირდაპირი საზღვარი რუსეთის ფედერაციასთან, მაგრამ რა თქმა უნდა, რუსეთის ფედერაცია არის ძალიან მნიშვნელოვანი და სერიოზული მოთამაშე სამხრეთ კავკასიის რეგიონში. რაც შეეხება ჩვენს დაახლოებას დასავლეთთან, ანუ რაც თქვენ ჩამოაყალიბეთ, ფაქტობრივად, ჩვენ არასდროს ვყოფილვართ შორს დასავლეთისგან, რომ ახლა დავუახლოვდეთ. მაშინაც კი, თუ ბევრს მოჰყავს მაგალითი, რომ 2018 წლის დემოკრატიული, არაძალადობრივი ხავერდოვანი რევოლუციის შემდეგ, დასავლეთთან ურთიერთობა ძალიან დაახლოვდა, ფაქტობრივად, რევოლუციამდე სომხეთმა და ევროკავშირმა ხელი მოაწერეს ყოვლისმომცველ და გაფართოებულ პარტნიორობის შეთანხმებას და ამ შეთანხმების განხორციელებაზე პასუხისმგებლობა უკვე დაეკისრა ჩვენს მთავრობას.

რა თქმა უნდა, ჩვენმა მიღწევებმა დემოკრატიის სფეროში შექმნა და ქმნის ობიექტურ პირობებს ჩვენი ურთიერთობების დინამიური განვითარებისთვის. მაგრამ მე ვგულისხმობ, რომ თუ ცოტა ხნით გავცდებით ამჟამინდელი ახალი ამბების ტორენტებსა და ნაკადებს, არაფერი არაპროგნოზირებადი არ ხდება. თუ დავაფიქსირებთ კიდეც, რომ 2018 წლის რევოლუციის შემდეგ ისიც ვთქვით, რომ დემოკრატია არ არის ის პოლიტიკა, რომელიც გარემოებებიდან გამომდინარე მივიღეთ, არამედ ის ჩვენთვის სტრატეგიაა. ასევე არის კიდევ ერთი არსებითი გარემოება და ეს არის საგარეო ურთიერთობების და უსაფრთხო ურთიერთობების დივერსიფიკაცია.

მაგრამ სინამდვილეში, ძალიან პირდაპირი და გულწრფელი რომ ვიყო, ეს მიზეზი კი არ არის, არამედ შედეგია, რადგან ჩვენ ვამრავალფეროვნებთ ჩვენს საგარეო ურთიერთობებს, დიახ, მაგრამ ჩვენ არ ვართ ერთადერთი, პრაქტიკულად მსოფლიოში ვერ ნახავთ ვერც ერთ აქტორს, რომელიც დღეს არ ახდენს თავისი საგარეო ურთიერთობების დივერსიფიკაციას, თუნდაც ისეთებს, რომლებიც საკმარისად დივერსიფიცირებულად ითვლებოდა 2022 წლამდე.

ყველა ახდენს საგარეო ურთიერთობების დივერსიფიკაციას და, რა თქმა უნდა, სომხეთი ამ ახალ ტენდენციას ვერ გაექცევა. ევროკავშირთან ჩვენს შემდგომ დაახლოებასთან დაკავშირებით, ევროპარლამენტში გამოსვლაში ვთქვი, რომ სომხეთის რესპუბლიკა მზადაა იყოს ევროკავშირთან მაქსიმალურად ახლოს, როგორც ამას ევროკავშირი მიიჩნევს.

ახლა, როგორც ჩანს, ამ გზით მივდივართ და ძალიან მნიშვნელოვანია ამის საჯაროდ ჩაწერა, რადგან ჩვენ და ევროკავშირს, განსაკუთრებით 5 აპრილს ბრიუსელში სამმხრივი შეხვედრის შემდეგ, მიაწერენ რაღაც „საიდუმლო შეთანხმებებს“ და ა.შ. ძალზე მნიშვნელოვანია დავაფიქსიროთ, რომ გამჭვირვალობა ჩვენთვის ძალიან მნიშვნელოვანია და ჩვენ გამჭვირვალედ გამოვაქვეყნეთ დღის წესრიგები, ასევე გამჭვირვალედ გამოვაქვეყნეთ შედეგები. დიახ, გარკვეულწილად, ჩვენ ვხედავთ ევროკავშირთან ურთიერთობების დაახლოებას, მაგრამ იქ, ჩემი მოსაზრებით, არაფერი განსაკუთრებული არ ხდება, რადგან ეს არის კურსი, რომელიც სომხეთის რესპუბლიკას ბოლო დროს არ მიუღია.

კითხვა – The Independent: კიმ სენგუპტა – ნება მიბოძეთ გკითხოთ, ბატონო პრემიერო, სომხეთის საერთაშორისო მხარდაჭერის შესახებ. რა ბერკეტები შეიძლება ჰქონდეს ზოგიერთ ქვეყანას აზერბაიჯანის მიმართ? «British Petroleum»-მა ბოლო ოთხი წლის განმავლობაში აზერბაიჯანიდან 35 მილიარდი დოლარის ნავთობი და გაზი მიაწოდა. ეს ოთხჯერ აღემატება აზერბაიჯანის მზარდ თავდაცვის ბიუჯეტს. ამრიგად, გაერთიანებულ სამეფოს აქვს გარკვეული ბერკეტი აზერბაიჯანზე British Petroleum-ის მეშვეობით. გსურთ, რომ დიდმა ბრიტანეთმა გამოიყენოს ეს ბერკეტი? და შემდეგი კითხვა აქედან გამომდინარე მხარდაჭერის შესახებ: აზერბაიჯანი იღებს დიდი რაოდენობით იარაღს რუსეთიდან, თურქეთიდან, ისრაელიდან. მე ვიცი, რომ ახლა სომხეთი იღებს იარაღს ინდოეთიდან და საფრანგეთიდან. გსურთ თუ არა სხვა ქვეყნების ჩარევა, რათა სომხეთს ჰქონდეს საშუალება თავის დასაცავად?

პრემიერ მინისტრი ნიკოლ ფაშინიანი – პირველ რიგში, მე არ მინდა კომენტარი გავაკეთო ბიზნეს საქმიანობაზე, ინვესტიციებზე, რომლებიც მეზობელ ქვეყნებში ხდება. ერთი რამ შემიძლია ვთქვა, დავაფიქსირო, რომ ზოგადად, ვფიქრობ, ნებისმიერ ინვესტიციას უნდა ჰქონდეს ინტერესი, რათა საინვესტიციო გარემოში და რეგიონში იყოს და დამყარდეს მშვიდობა.

ზოგადად, ვფიქრობ, რომ მშვიდობის დამყარება საერთაშორისო საზოგადოების და ასევე ინვესტორების ინტერესებშია. მაგრამ, რა თქმა უნდა, მინდა აღვნიშნო, რომ მშვიდობის პირველი ბენეფიციარები სწორედ სომხეთი და აზერბაიჯანია. ამ თეორიულმა თეზისმა, რომელიც, რა თქმა უნდა, ძალიან თეორიულად ჟღერს, ეტაპობრივად შეიძლება მიიღოს ობიექტური გამოხატულება. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რომ ბოლო 5 თვეში ჩვენ მივაღწიეთ ორ ძირითად შეთანხმებას აზერბაიჯანთან და ეს არის იმის გამოხატულება, რომ საბოლოოდ მშვიდობის ბენეფიციარი სომხეთისა და აზერბაიჯანის ხალხია.

ანუ, რა თქმა უნდა, ინვესტორები, დიახ, რა თქმა უნდა, გლობალური ეკონომიკური სტაბილურობა, დიახ, მაგრამ პირველ რიგში ჩვენ ვართ მშვიდობის ბენეფიციარები. ამ მხრივ, აზერბაიჯანის მიერ გაჟღერებული არაერთი განცხადება, რომელიც სომხური არმიის რეფორმებსა და მოდერნიზაციას ეხება, გვაწუხებს. რატომ? რადგან სწორად შენიშნეთ, თუ გადავხედავთ აზერბაიჯანისა და სომხეთის სამხედრო ბიუჯეტების თანაფარდობას, იქ არის მნიშვნელოვანი დისბალანსი და დიახ, ეს თანაფარდობა ასევე აყალიბებს აზერბაიჯანის შემოსავლებს თქვენს მიერ ნახსენები ტრანზაქციებით.

მაგრამ რაც გვაწუხებს, არის ის, რომ ამ დისბალანსის პირობებშიც კი აზერბაიჯანი ძალზე აგრესიულად რეაგირებს სომხეთის შეიარაღებული ძალების რეფორმებზე, იარაღისა და აღჭურვილობის შეძენაზე, თუმცა ყველას გვესმის, რომ ამ შენაძენებს აქვს ექსკლუზიურად თავდაცვითი მნიშვნელობა.

ასევე, მე არაერთხელ მითქვამს, რომ არცერთ ქვეყანას არ შეუძლია დაუპირისპირდეს რომელიმე სხვა ქვეყნის უფლებას ჰყავდეს ბრძოლისუნარიანი სამხედროები. ვფიქრობ, ჩვენ უნდა დავაფიქსიროთ, რომ საბრძოლო მზადყოფნის მქონე არმიის ყოლა, დიახ, ხანდახან გამოიყენება ომისთვის, მაგრამ საბრძოლო მზადყოფნის მქონე არმიის ყოლა ასევე მნიშვნელოვანია მშვიდობისთვისაც, ძალთა სწორი ბალანსის შესაქმნელად. ეს არის მიზეზი იმისა, რომ როდესაც აზერბაიჯანი აყენებს ამ საკითხებს, კერძოდ, ჩვენს მიერ იარაღის შეძენას, რაც არ არის აზერბაიჯანის მიერ შეძენილი იარაღის 15-20 პროცენტზე მეტი, როგორც ფინანსურად, ასევე მოცულობით, ა ძირითადად თავდაცვითი ხასიათისაა და აქვს თავდაცვითი მნიშვნელობა, მაგრამ ჩვენ ამ განცხადებებსაც არ ვტოვებთ უპასუხოდ.

ჩვენ აზერბაიჯანს შევთავაზეთ შეიარაღების კონტროლის ორმხრივი მექანიზმის შექმნა. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, იმისთვის, რომ ამ ორმხრივი შეთანხმებების ფარგლებში შეგვეძლოს ჩვენი იარაღის უზრუნვლყოფა და ჩვენს რეგიონში შეიარაღების მარათონის პროვოცირება არ მოხდეს.

ჩვენ შევთავაზეთ და ვთავაზობთ, რომ ჯარების სარკისებური გაყვანა მოხდეს 1991 წლის ალმა-ატას დეკლარაციაში ჩაწერილი საზღვრიდან. ეს შეთავაზება ჯერ კიდევ ძალაშია. ჩვენ შევთავაზეთ თავდაუსხმელობის შესახებ შეთანხმების გაფორმება ჯერ კიდევ სამშვიდობო ხელშეკრულებაზე შეთანხმების მიღწევამდე, რადგან ეს არის ძალიან მარტივი შეთანხმება, რომელიც ჩვენ, განსაკუთრებით ახლა, როცა დემარკაციისა და დელიმიტაციის პროცესის საფუძვლად მივიჩნევთ 1991 წ. ალმა-ატას დეკლარაციას, შეგვიძლია, ეს არის ძალიან მარტივი დოკუმენტი, იმის ნიშანი, რომ ერთმანეთს თავს არ დავესხმებით იმის საფუძველზე, რომ ვაღიარეთ ერთმანეთის ტერიტორიული მთლიანობა და არ გვაქვს ტერიტორიული ამბიციები ერთმანეთის მიმართ.

ამიტომ, ვფიქრობ, ჩვენ ამ ლოგიკით უნდა გავაგრძელოთ მუშაობა და გასულ პარასკევს ორი ქვეყნის სადემარკაციო კომისიების მიერ მიღწეული იქნა შეთანხმება, აი ასეთ შეთანხმებებს შეუძლია ხელი შეუწყოს სტაბილურობას.

ზოგადად, იცით რა, მოდით დავსვათ მსგავსი კითხვა. შეხედეთ, ჩვენ ვსაუბრობთ სამხედრო ბიუჯეტებზე, მაგრამ რა თქმა უნდა, სტაბილური და გრძელვადიანი მშვიდობა ყველას მოგვცემს შესაძლებლობას, რომ ეს თანხები მინიმუმ არა ამ მოცულობით დავხარჯოთ და დარჩენილი თანხები ჩავდოთ ჩვენი ქვეყნების სოციალურ-ეკონომიკური პრობლემების გადაჭრაში.

მართალია, წელს საკმაოდ დიდი პროგრესი გვაქვს ერთ სულ მოსახლეზე მთლიანი შიდა პროდუქტის კუთხით, მაგრამ ბევრი სოციალური პრობლემაა როგორც ჩვენს ქვეყანაში, ასევე აზერბაიჯანში. როცა ეს შესაძლებელი იქნება და როცა მშვიდობა დამყარდება ეს საშუალებას მისცემს ორი ქვეყნის მთავრობებს ეს ინვესტიციები განახორციელონ სოციალურ-ეკონომიკურ განვითარებაზე და მეორეც, რომ რაღაც მომენტში ვიფიქროთ რეგიონულ ეკონომიკურ მოვლენებზეც.

ასევე, რეგიონული ეკონომიკური განვითარების კონტექსტში მივიღეთ და დავაინიცირეთ პროგრამა „მშვიდობის გზაჯვარედინი“, რომელსაც იმედია კარგად იცნობთ. ჩვენი აზრები ამ მიმართულებით მიდის. ვგულისხმობ, ჩვენ არ ვემზადებით ომისთვის, ვემზადებით მშვიდობისთვის, მაგრამ მეორე მხრივ, სანამ არ გვექნება ნდობა, რომ სომხეთის რესპუბლიკას თავს არ დაესხმებიან, ბუნებრივია, უნდა განვავითაროთ თავდაცვისუნარიანობა. მეტიც, მე ვთქვი, რომ 29 743 კვ. კმ-ის ტერიტორიის გარდა, სომხეთის რესპუბლიკას არ აქვს ამბიციები არც ერთი მიმართულებით: არც სამხრეთით, არც დასავლეთით, არც ჩრდილოეთით და არც აღმოსავლეთით. ჩვენ გვჯერა, რომ ამ საფუძველზე უნდა ავაშენოთ და განვავითაროთ ჩვენი სუვერენიტეტი და დამოუკიდებლობა.

კითხვა – The Telegraph და The Critic: მაიკლ მოსბახერი – თქვენი ამჟამინდელი უსაფრთხოების სისტემა არ იყო ეფექტური, კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაცია არ დაეხმარა სომხეთს აზერბაიჯანთან ბოლო კონფლიქტის დროს. როგორ ფიქრობთ, როგორ გაგრძელდება ეს ურთიერთობა, რა სარგებელი მოაქვს სომხეთის კუხო-ში გაწევრიანებას, როგორი იქნება თქვენს ქვეყანაში რუსული სამხედრო ბაზების მომავალი?

პრემიერ მინისტრი ნიკოლ ფაშინიანი – მოგეხსენებათ, ჩვენ სამშვიდობო პროცესის ფარგლებში ვგეგმავთ რეგიონული უსაფრთხოების საკითხების მოგვარებას. მეტიც, ძალიან მნიშვნელოვანია ხაზი გავუსვა, რომ ახლა თავად სამშვიდობო პროცესი არ არის მხოლოდ სამშვიდობო შეთანხმებაზე მუშაობა, რომელიც კეთდება. ძალიან მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ჩვენ ახლა შევედით სადემარკაციო პროცესის პრაქტიკულ ფაზაში, რაც უაღრესად მნიშვნელოვანია, მათ შორის უსაფრთხოების რისკების შემცირების თვალსაზრისით და ამ გზით უნდა წავიდეთ. რაც შეეხება კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაციას, იქ ფუნდამენტური პრობლემა გაჩნდა, რადგან ხედავთ, ფაქტობრივად, ჩვენ შევძელით კიდეც პრინციპული შეთანხმება აზერბაიჯანთან, რომ ვაღიარებთ ერთმანეთის ტერიტორიულ მთლიანობას 1991 წლის ალმა-ატას დეკლარაციის საფუძველზე ახლა და დელიმიტაციის პროცესის პოლიტიკურ საფუძვლად მიიღება 1991 წ.  ალმა-ატას დეკლარაცია. მინდა დავაფიქსიროთ, რას ნიშნავს ეს პრაქტიკაში?

1991 წ ალმა-ატას დეკლარაციას აქვს ორი ძალიან მნიშვნელოვანი ჩანაწერი იმ საკითხების თვალსაზრისით, რომლებსაც ჩვენ განვიხილავთ, პირველი ის არის, რომ საბჭოთა კავშირი წყვეტს არსებობას და ამაზე შეთანხმდნენ ყოფილი საბჭოთა კავშირის 12 რესპუბლიკა, ე.ი. ყველა რესპუბლიკა, გარდა ბალტიისპირეთის ქვეყნებისა, რომლებიც იმ დროს უკვე დამოუკიდებელნი იყვნენ და ყოფილ საბჭოთა რესპუბლიკებს შორის დაფიქსირებული ადმინისტრაციული საზღვრები სახელმწიფო საზღვრები გახდა. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ჩვენ ახლა ნათლად ვიცით, სად გადის საზღვრები სომხეთის რესპუბლიკასა და აზერბაიჯანის რესპუბლიკას შორის და ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ დემარკაციის პროცესის პოლიტიკურ საფუძვლად მივიღოთ ალმა-ატას დეკლარაცია. ეს ასევე ნიშნავს იმას, რომ სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის არ უნდა გავავლოთ ახალი საზღვარი, ჩვენ მხოლოდ ადგილზე უნდა დავაფიქსიროთ ის საზღვრები, რომლებიც არსებობდა საბჭოთა კავშირის დაშლის დროს და ჰქონდათ დე იურე სამართლებრივი საფუძველი საბჭოთა კავშირის საზღვრებში.

ახლა რა კავშირშია ეს ყველაფერი კუხო-სთან? კავშირი კი ძალიან პირდაპირია, რომ აქ, ალმა-ატას დეკლარაციის მიხედვით, ადმინისტრაციულ საზღვრად დაფიქსირებული საზღვრები ასევე არის კოლექტიური უსაფრთხოების პასუხისმგებლობის ორგანიზაციის პასუხისმგებლობის სფერო. რას ნიშნავს ეს? რომ თუ ეს საზღვარი დაირღვა, უნდა ამოქმედდეს კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაციის უსაფრთხოების მექანიზმი?

ახლა რა პრობლემა გაჩნდა ჩვენს ურთიერთობაში კუხო-სთან? პრობლემა ისაა, რომ როდესაც მოხდა საზღვრის დარღვევები 2021 წლის მაისში, 2021 წლის ნოემბერში და 2022 წლის სექტემბერში, სომხეთმა ორგანიზება გაუკეთა კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაციის რეაგირების მექანიზმებს კრიზისულ სიტუაციებში, ეს მექანიზმები არ ამოქმედდა იმ საბაბით, რომ საზღვრები არ არის დელიმიტირებული. ამ რამდენიმე ხნის წინათ  რუსეთის ფედერაციამ გააკეთა  განცხადება, რომ კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაცია მაშინ იმიტომ არ გამოეხმაურა, რომ საზღვრები არ იყო დელიმიტირებული და ისინი ვერ მიიღებდნენ გადაწყვეტილებას იქ, სადაც არ არის საზღვარი. ეს იმას ნიშნავს, რომ  კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაციის პასუხისმგებლობის ზონა არ არსებობს.  კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაციის პასუხისმგებლობა სომხეთის რესპუბლიკაში არ არსებობს იმიტომ, რომ   ჩვენ ვერ მივუთითეთ ზუსტი ზონა?

ეს, უკაცრავად და იმას ნიშნავს, რომ კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაცია, ფაქტობრივად, არ არსებობს, რადგან ის არ არის შემოსაზღვრული. მაგალითად  არ არსებობს დელიმიტირებლი საზღვარი რუსეთსა და იაპონიას შორის. მე ვიცი, რომ ჩემს პარტნიორებს ასეთი განზრახვა არ აქვთ, მაგრამ თუ მოულოდნელად ისეთი სიტუაცია შეიქმნება,  რომელიმე ქვეყნის  ჯარები შევლენ  რუსეთის ფედერაციის ტერიტორიაზე, კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაციის საშუალებები რეაგირებას არ მოახდენენ?  ეს, თავის მხრივ, ნიშნავს იმას, რომ არ არსებობს კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაცია, როგორც მექანიზმი, რომელსაც წევრი ქვეყნები, რუსეთი, სომხეთი და სხვა ქვეყნები დაეყრდნობიან საჭირო სიტუაციაში.

ჩვენ ასეთი კითხვა გვაქვს, თუ იმედს ვამყარებთ იმ ორგანიზაციაზე, რომლის იმედიც არ უნდა გვქონდეს, არა მარტო ჩვენ, არამედ სხვებიც ვერ ამყარებენ მასზე იმედს, რაც დასტურდება ორგანიზაციის გამოხმაურებით და სხვა ქვეყნების განცხადებებით, ამ პირობებში ჩვენი საზოგადოება გვეუბნება, რატომ აგრძელებთ კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაციის წევრობასო.  მართალი გითხრათ ამ კითხვაზე მე პასუხი არ გამაჩნია.

 კითხვა – Adam Smith Institute:  ჯეიმს პრაისი – როგორ ფიქრობთ, რამდენად გულწრფელები არიან აზერბაიჯანელები, ან თუნდაც რუსები ურთიერთობების ნორმალიზების სურვილში, თუ  ამზადებენ  უფრო მეტ ნიადაგს  შემდგომი მტრული ან აგრესიული ქმედებებისთვის?

პრემიერ–მინისტრი ნიკოლ ფაშინიანი – როცა მე ვსაუბრობდი ურთიერთობების დივერსიფიკაციაზე და ვამბობდი, რომ ყველა ახდენს ურთიერთობების დივერსიფიკაციას, ახლა რუსეთიც ახდენს ურთიერთობების დივერსიფიკაციას სამხრეთ კავკასიაში და ეს ჩვენამდე დაიწყო. სხვათა შორის, კუხო-ს პრობლემაც აქედან დაიწყო, რადგანაც ახლა რადგან  კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაციაში და ორგანიზაციის პოზიციიდან და ზოგადად, დიდი ხანია, 2020 წლის ომამდეც კი, რუსეთი თანაბარ პოლიტიკას ატარებს აზერბაიჯანსა და სომხეთს შორის.

მინდა აღვნიშნო, რომ რეალურად ჩვენს რეგიონში ურთიერთობების დივერსიფიკაციის პოლიტიკა დაიწყო რუსეთის ფედერაციამ და ამ პროცესს აქვს კონკრეტული თარიღი.  თუ 2012-13 წლებში რუსეთის პოლიტიკა იყო, რომ სომხეთი რუსეთის ფედერაციის მოკავშირეა სამხრეთ კავკასიაში, აზერბაიჯანი კი არის პარტნიორი, უფრო მეტიც, კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაცია ძალიან კონკრეტულად უნდა ყოფილიყო სომხეთის რესპუბლიკის უსაფრთხოების გარანტი, მაგრამ 2012-13 წლებში რუსეთსა და აზერბაიჯანს შორის დაიდო მრავალმილიარდიანი იარაღის ნასყიდობის გარიგება და სწორედ ამ მომენტში რუსეთის ფედერაციამ დაიწყო აზერბაიჯანთან ურთიერთობების დივერსიფიკაცია.

მე მინდა ყველას ყურადღება გავამახვილო იმაზე, რომ 2022 წლის 21 თუ 22 თებერვალს რუსეთმა და აზერბაიჯანმა ხელი მოაწერეს სტრატეგიული პარტნიორობის დეკლარაციას. არსებითად, თავად დეკლარაციაშიც არის ნათქვამი პოლიტიკის კოორდინაციის აუცილებლობაზე და ეს არის საჯარო დოკუმენტი და შეიძლება დაფიქსირდეს, რომ ის, რაც ქვეყნებმა განაცხადეს – უსაფრთხოების სექტორში თანამშრომლობა, პოლიტიკაზე კონსულტაციები და ა.შ. – ხდება სინამდვილეში, სხვაგვარად დეკლარაციას აზრი არ ექნებოდა.

ესე იგი, რატომ  მოაწერეს ხელი იმ ქვეყნებმა იმ დეკლარაციას, თუ არ უნდა განხორციელებულიყო? მითუმეტეს იმ პირობებში, როცა მანამდე, ამ დეკლარაციის ხელმოწერამდე, კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაციის ვალდებულებების შეუსრულებლობა სომხეთის რესპუბლიკის მიმართ ნათლად დაფიქსირდა მინიმუმ ორი ეპიზოდით.

ახლახან კი ძალიან საინტერესო შემთხვევას ჰქონდა ადგილი.  ჩვენმა პარტნიორებმა რუსეთის ფედერაციიდან თქვეს, რომ მათ შემოგვთავაზეს  კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაციიდან სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვარზე სამშვიდობოების გაგზავნა. ვწუხვარ, მაგრამ ეს არის განცხადება, რომელიც ანადგურებს კოლექტიური უსაფრთხოების ორგანიზაციის შეთანხმების ფუნქციონირებას, რადგან ის სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვარზე უნდა მოსულიყო როგორც სომხეთის მოკავშირე და არა როგორც სამშვიდობო და მშვიდობისმყოფელი. ხშირად გვესმის, რომ სომხეთმა კუხო-ზე ეს თქვაო, ის თქვაო,  სომხეთმა ეს გააკეთა კუხო-შიო, ის გააკეთაო, მაგრამ სომხეთს არაფერი გაუკეთებია კუხო-სთვის. რაც მოხდა თვითონ კუხო-მ  გაუკეთა თავის თავს, თავისი განცხადებით, ქმედებებით და უმოქმედობით.

ამ პირობებში, ჩვენ არ შეგვიძლია უბრალოდ ვითვალმაქცოთ, თითქოს ამ ყველაფერს ჩვენ ვერ ვხედავთ, ვერ ვაჩნევთ.  დღეს პრაქტიკულად გავყინეთ მონაწილეობა კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაციაში და, როგორც ვხედავ, მას  არ გადაულახავს ორგანიზაციაში ჩვენი მონაწილეობის დათბობის  შეუძლებლობის ზღვარი, მაგრამ თუ ასე გაგრძელდა, ვგულისხმობ პოლიტიკურ პოზიციებს, რასაც ისინი გამოხატავენ, თუ ეს ხაზიც  გადაიკვეთება, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაციაში ხელახალი მონაწილეობა პრაქტიკულად შეუძლებელი გახდება.

 კითხვა – The Guardian – ლუის ბასტონი – გმადლობთ, ბატონო პრემიერ-მინისტრო. ახლახან დავწერე წიგნი საზღვრების შესახებ. მაინტერესებს დევნილთა პრობლემები, რომლებიც ადრე ცხოვრობდნენ მთიან ყარაბაღში, ახლა სომხეთის რესპუბლიკაში დასახლდნენ. მოკლევადიანი პოლიტიკა, როგორც მე მესმის, არის დახმარება საცხოვრებლის, განათლების, დასაქმების და ა.შ. ეს აჩენს ამ ადამიანების გრძელვადიან მომავალს. როგორ ფიქრობთ, არის თუ არა დაბრუნების უფლება რეგიონში ყოვლისმომცველი მოგვარების ნაწილი, თუ ეს თავი დახურულია და სომხურმა  საზოგადოებამ უნდა განაგრძოს განვითარება მიმდინარე საზღვრებში, მათ შორის მთიანი ყარაბაღის ყოფილმა მაცხოვრებლებმა აქ სომხეთის საზოგადოებაში?

პრემიერ მინისტრი ნიკოლ ფაშინიანი – ჩვენი პოლიტიკა ასეთია, თუ მთიანი ყარაბაღიდან იძულებით დევნილ ჩვენს ძმებსა და დებს რეალურად არ ექნებათ მთიან ყარაბაღში დაბრუნების შესაძლებლობა ან სურვილი, ჩვენ ყველაფერს გავაკეთებთ, რომ ისინი დარჩნენ სომხეთის რესპუბლიკაში.  ასევე მინდა გითხრათ, რომ ერთ-ერთი ბოლო რეგიონული ვიზიტის დროს მომიახლოვდა მთიანი ყარაბაღიდან იძულებით დევნილი ქალი, დამისვა კითხვა და მთხოვა მეპასუხა პირდაპირ და გულწრფელად, თუ რამდენად რეალურია მათი მთიან ყარაბაღში დაბრუნების საკითხი.

მე ვუთხარი: პირდაპირ და გულწრფელად გიპასუხებთ, რომ  დღევანდელ ვითარებაში, ჩვენს რეგიონში არსებული წარმოდგენებისა და აზერბაიჯანში მთიანი ყარაბაღის სომხების მიმართ  არსებული წარმოდგენების პირობებში თქვენი დაბრუნების საკითხი მე არ მიმაჩნია რეალურად. ვერ მოგატყუებთ, რადგან რეალური რომ ყოფილიყო, მთიანი ყარაბაღიდან თქვენი გაძევება არ მოხდებოდა-მეთქი.

მაგრამ ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ სომხეთის რესპუბლიკის მთავრობა ცდილობდა ყველაფერი გაეკეთებინა. სხვათა შორის 2023 წლის სექტემბრის ბოლო დღეებში ჩვენ ბრალს გვდებდნენ,  რომ  თითქოს  სომხეთის ხელისუფლება მთიანი ყარაბაღის მოსახლეობას უფლებას არ აძლევდა გადარჩენილიყვნენ და გადასახლებულიყვნენ სომხეთის რესპუბლიკაში.  ასეთი რამ დაგვაბრალა მთიანი ყარაბაღის მაშინდელი მოქმედი  ხელისუფლების ზოგიერთმა წარმომადგენელმაც. 

ჩვენი განზრახვა მაშინ ასეთი იყო:  გვინდოდა ყველაფერი გაგვეკეთებინა, შეგვექმნა ისეთი პირობები, რომ მთიანი ყარაბაღის მოსახლეობის იძულებითი გადასახლება და ეთნიკური წმენდა არ მომხდარიყო, თუმცა გვესმოდა, რომ ეს არ იყო მხოლოდ ჩვენი ნება.  ჩვენმა ძალისხმევამ შედეგი არ გამოიღო.

პირიქით, აშკარად არსებობდნენ ძალები, რომლებსაც სურდათ სომხეთის რესპუბლიკის ომში ჩათრევა შორსმიმავალი მიზნებით. წინა კითხვების პასუხად მე ვთქვი, რომ სომხეთის რესპუბლიკა არ აპირებს ომს მთიანი ყარაბაღისთვის. მე ვთქვი, რომ სომხეთის რესპუბლიკას არ აქვს არანაირი ამბიცია საერთაშორისოდ აღიარებულ საზღვრებს მიღმა. და ვიმედოვნებთ, რომ დემარკაციის პროცესში სომხეთის რესპუბლიკის ტერიტორიული მთლიანობა აღდგება.

სხვათა შორის, მე ვფიქრობ, რომ ჩვენ უკვე გამოვავლინეთ ჩვენი გულწრფელობა დღეს მიღებული გადაწყვეტილებით დემარკაციის პროცესში, რადგან დავაფიქსირეთ, რომ სომხეთის რესპუბლიკის მთავრობა მზადაა გადადგას ნაბიჯები მისი იურისდიქციის ფარგლებში, რათა აზერბაიჯანულ სოფლებში, სადაც კონკრეტულად 4 სოფელია:  ღეზილჰაჯილი, ხეირუმლი, აშაღ ასკიფარა, ბაღანის-აირუმი, რომ იმ სოფლებში, სადაც ახლა ხალხი არ ცხოვრობს, იქ ხალხის ცხოვრება შესაძლებელი გახდეს.

მაგრამ ჩვენ ასევე აღვნიშნავთ, რომ იმავე პროცესის შედეგად შესაძლებელი უნდა გახდეს ადამიანების სტრესის გარეშე ცხოვრება სომხეთის რესპუბლიკის სოფლებში:  ბაღანისში, ვოსკეპარში, კირანცში, ბერქაბერში, ამ ადამიანებმა უნდა იცხოვრონ საკუთარ სახლებში, შექმნან ოჯახი,  გააჩინონ  ბავშვები და არ იფიქრონ უსაფრთხოებაზე.

ეს ის ამოსავალი  წერტილია, რომლის გარშემოც სომხეთისა და აზერბაიჯანის მთავრობებს უნდა შეეძლოთ თეორიული სამშვიდობო დღის წესრიგი კონკრეტულ მშვიდობიან რეალობად აქციონ.  მართალია, ჩვენ შევთანხმდით ადგილობრივ საკითხზე ამ სფეროში, მაგრამ ამ ადგილობრივ საკითხზე შეთანხმებების განხორციელების ხარისხი გაზრდის ან შეამცირებს რწმენას სამშვიდობო დღის წესრიგისა  და მშვიდობის შესაძლებლობის შესახებ.

მე მჯერა, რომ ეს გაზრდის რწმენას მშვიდობისადმი, როგორც სომხეთის, ისე აზერბაიჯანის საზოგადოებაში და საბოლოოდ, ასევე დააგროვებს გარკვეულ ნდობას. უნდა ვაღიაროთ, რომ ჩვენს შორის ღრმა უნდობლობაა. ასევე მინდა მადლიერების სიტყვები ვთქვა სადემარკაციო კომისიების წევრებისა და ორი თანათავმჯდომარეების მიერ გაწეული მუშაობისთვის, რომლებიც ცდილობენ ნდობა  ჩამოაყალიბონ მოლეკულიდან მოლეკულამდე,  რომელიც სიფრთხილით მოპყრობის შემთხვევაში შეიძლება განვითარდეს, თუმცა  მას შეუძლია დაიშალოს კიდეც.  ამ კომისიებს სომხეთიდან ვიცე-პრემიერი მჰერ გრიგორიანი, ხოლო აზერბაიჯანიდან ვიცე-პრემიერი შაჰინ მუსტაფაევი ხელმძღვანელობენ.

კითხვა – BBC:  ჯაილს ფრეიზერი – სომხეთი ყველაზე ძველი  ქრისტიანული ქვეყანაა მსოფლიოში. მაინტერესებს შეგიძლიათ თუ არა აღწეროთ ეკლესიების, ჯვრების, საფლავის ქვების ნგრევა, ის რაც ახლა ხდება.

პრემიერ მინისტრი ნიკოლ ფაშინიანი – იცით, სულიერ ფასეულობებს ფიზიკური გამოხატულება აქვს და ქრისტიანობისთვის ეს სულაც არ არის მეორეხარისხოვანი. ზოგადად, ისტორიულ-კულტურული ძეგლების შენარჩუნების პრობლემა სერიოზულია და ეს პრობლემა განსაკუთრებით კონფლიქტურ ზონებში მწვავდება. ვფიქრობ, აქაც ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ჩვენ შევქმნათ ნდობის ატმოსფერო რეგიონში, რომ ჩვენ შეგვიძლია დავძლიოთ ეს მტრული ატმოსფერო.

მოგეხსენებათ, უძრავი კულტურული და ისტორიულ-კულტურული ძეგლების მიმართ ნეგატიური განწყობის მქონე ადამიანები, ფაქტობრივად, ერთმანეთის მიმართ მტრობას გამოხატავენ. შეხედავ  უსიცოცხლო ძეგლია და ფიქრობ  რა საჭიროა უძრავ ძეგლზე თავდასხმა და დაზიანება?  ასეთი სახით  ადამიანები   ერთმანეთის მიმართ მტრობას გამოხატავენ.

ამ პრობლემის გადაწყვეტა ისევ მტრობის დაძლევაა, რა თქმა უნდა, ამ ძეგლებს, განსაკუთრებით ეკლესიებს, აქვთ ისტორია, აქვთ ამ ისტორიიდან გამომავალი სული, ისინი არიან სიწმინდები და მათი  დაზიანება არის მტრობის გამოხატულება. იმას ვერ ვიტყვით,  კარგი, დარჩეს მტრობა, გაღრმავდეს, ამ შემთხვევაში ჩვენ ვერ ვუზრუნველვყოფთ  ძეგლების უსაფრთხოებას, ეს შეუძლებელია.

ძეგლების უსაფრთხოების დაცვა შესაძლებელია მაშინ, როდესაც ამ ძეგლის დანახვისას ადამიანი მტრობას არ გრძნობს ან თავს მაინც მართვადად გრძნობს, რათა ერთბაშად არ დაისახოს ძალიან მაღალი მიზნები და ეს მიმაჩნია მშვიდობის დღის წესრიგის ნაწილად.  აქვე უნდა ვთქვა, რომ არის კიდევ ერთი საშიში ტერმინიც, ძეგლების დაცვისათვის მოძრაობა და  ამ საკითხში თანმიმდევრულობა ძალიან მნიშვნელოვანია, მაგრამ ის არ უნდა იქნას გამოყენებული მტრობის კიდევ უფრო გაღრმავებისთვის.

ანუ ესეც არსებობს და არის ძალიან ნაზი ნიუანსი,  თუმცა ობიექტურად ეს ხდება, რადგან თუ ვინმეს სიწმინდე შეიბღალება,  პარალელურად  ღრმავდება მტრობის გრძნობაც. თუ გვინდა, რომ ეს ასე არ მოხდეს, ჩვენ უნდა ვიყოთ თანმიმდევრული მშვიდობის დღის წესრიგის განხორციელებაში, რადგან ეს არ არის ცალკე საკითხი, ეს არის ამ სამშვიდობო დღის წესრიგის საკითხი.

ყველა საკითხის გადაწყვეტა მე  წარმომიდგენია სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის სამშვიდობო დღის წესრიგის სამი ფუნდამენტური პრინციპის გარშემო მშვიდობის დამყარებით. აღსანიშნავია, რომ სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის მშვიდობის სამი ფუნდამენტური პრინციპი დაფიქსირდა, პირველი ის არის, რომ სომხეთი და აზერბაიჯანი აღიარებენ ერთმანეთის ტერიტორიულ მთლიანობას და სუვერენიტეტს 1991 წლის ალმა-ათას დეკლარაციის საფუძველზე, მეორე არის ის, რომ სომხეთი და აზერბაიჯანი იღებენ  ალმა-ათას დეკლარაციას, საზღვრების დემარკაციისა და დელიმიტაციის საფუძვლად, და მესამე, რეგიონული კომუნიკაციების არხები უნდა გაიხსნას ქვეყნების სუვერენიტეტის, იურისდიქციის ფარგლებში, ორმხრივობისა და თანასწორობის პრინციპზე დაფუძნებული და ეს მესამე პრინციპი ჩვენ გამოვხატეთ პროექტში „მშვიდობის გზაჯვარედინი“, რომელიც წინა ორ პრინციპთან ერთად ძალიან მნიშვნელოვანი იარაღია მტრობის დასაძლევად.