ისტორიული და კულტურული ნაკრძალის „ზვართნოცის“ სტუმრებს ტურისტული გიდები დიდი ენთუზიაზმით უყვებიან ტაძარის აშენების ისტორიას, უზიარებენ საინტერესო ინფორმაციას სომხური არქიტექტურის სილამაზის შესახებ. „არმენპრესის“ გადმოცემით, ამის შესახებ ინფორმაციას ავრცელებს ისტორიულ-კულტურული ნაკრძალ-მუზეუმი „ზვართნოცი“.
„ისტორიას თუ გადავხედავთ, თვალში მოგხვდება 100 წლის წინ მომხდარი მოვლენები, რომლებმაც მნიშვნელოვანი კვალი დატოვეს ძეგლების შენარჩუნების მიმართულებით.
1923 წლის 20 მარტს შეიქმნა „ზვართნოცის“ არქეოლოგიური ძეგლისა და ქონების ორდენი, სომხეთის სსრ სახალხო განათლების კომისრის N 1138 ბრძანებით და მმართველად დაინიშნა მოძღვარი ხაჩიკ დადიანი. საბჭოთა კავშირის სახალხო განათლების კომიტეტმა 1924 წლის 17 აპრილის N 141 ბრძანებით ზვართონის არქეოლოგიური ძეგლი გადასცა სომხეთის სიძველეთა დაცვის კომიტეტის განკარგულების ქვეშ.
ზვართნოცის ნაკრძალის დაარსება 1900-1907 წლებში განპირობებული იყო ეჩმიაძინის არქიმანდრიტის ხაჩიკ დადიანის ინიციატივით და 1904 წელს არქიტექტორის თოროსი თორამანიანის მიერ ჩატარებული გათხრების დროს, ზვართნოცის ანუ წმინდა გრიგოლ განმანათლებლის ტაძრისა და მიმდებარე შენობების ნანგრევების განსაკუთრებული ისტორიულ-არქიტექტურული და ისტორიულ-არქეოლოგიური აღმოჩენების დიდი მნიშვნელობით.
2003 წლიდან ზვართნოცის ისტორიულ – კულტურული ნაკრძალი-მუზეუმი სომხეთის განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს „ისტორიულ-კულტურული ნაკრძალის-მუზეუმებისა და ისტორიული გარემოს დაცვის სამსახურის“ ფილიალია.
მუზეუმ-ნაკრძალში დაცულია არქეოლოგიური გათხრების დროს აღმოჩენილი 5822 საგანი. საგამოფენო დარბაზებში დაცულია ინფორმაცია ზვართნოცის შესახებ სხვადასხვა პერიოდის ისტორიკოსებისაგან, ფაქტობრივი ინფორმაცია გათხრების შესახებ, არქიტექტურული ფრაგმენტები, რუსა II წარწერა, მდიდარი არქეოლოგიური მასალა, მე -7 და მე -10 საუკუნეებით დათარიღებული ზვართნოცის მაგვარი ეკლესიების ფოტოები.
2000 წელს ზვართნოცი შეტანილი იქნა იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაში“, – ნათქვამია საინფორმაციო წერილში.
