ჯერ ოთხი, შემდეგ კიდევ ორი მიმართულებით – აზერბაიჯანის მიერ შუაღამიდან გაჩაღებული სამხედრო აგრესიის სამიზნეა სომხეთის სუვერენულ ტერიტორიაზე არსებული სომხური დასახლებებიც და სამოქალაქო ინფრასტრუქტურაც. ექსპერტები ამას შემთხვევითად არ თვლიან. საკონტაქტო ხაზის სომხურ მხარეს არის მოსახლეობა, ხოლო აზერბაიჯანის მხარეს მშვიდობიანი მოსახლეობა არ არის. ეს არის მტრის უსაფრთხოების ზონა და სომხურ მხარეს უქმნის სირთულეებს კონტრშეტევაში. ექსპერტები მიიჩნევენ, რომ მშვიდობიანი მოსახლეობის მიზანში ამოღება ადეკვატურ შეფასებას იმსახურებს საერთაშორისო სასამართლოებში.
პროვოკაცია კი არა, არამედ მკაფიო სამხედრო მოქმედებები საჰაერო ძალების, შორი დისტანციური რაკეტების და სპეცრაზმის ჩართულობით. სამხედრო ექსპერტი კარენ ჰოვჰანისიანი მიიჩნევს, რომ აზერბაიჯანის მიერ შუაღამისას დაწყებული სამხედრო ოპერაციების პროვოკაციად წოდება სომხეთს დიპლომატიურ ასპარეზზე პრობლემებს შეუქმნის.
„მკაფიოდ უნდა განვაცხადოთ, რომ აზერბაიჯანი სამხედრო ესკალაციაზე წავიდა. აზერბაიჯანს სურს ბლიც-კრიგით გარკვეული დასახლებები აიყვანოს კონტროლის ქვეშ.
შუაღამიდან აზერბაიჯანმა დაიწყო სამხედრო ოპერაციები ჯერ ოთხი, შემდეგ კიდევ ორი-სამი მიმართულებით, განაცხადა სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა პარლამენტში. საგამოძიებო კომიტეტმაც განმარტა, რომ აზერბაიჯანის რესპუბლიკის სამხედრო-პოლიტიკური ხელმძღვანელობის მიერ შეიარაღებული ძალების გამოყენებით სომხეთის რესპუბლიკის სუვერენული ტერიტორიის წინააღმდეგ აგრესიული აქტის განხორციელების ფაქტზე დაწყებული სისხლის სამართლის პროცესის ფარგლებში დადგინდა, რომ აზერბაიჯანის რესპუბლიკის შეიარაღებულმა ძალებმა უხეშად დაარღვიეს 1949 წლის ჟენევის კონვენციებისა და რიგი სხვა საერთაშორისო დოკუმენტების მოთხოვნები სარაკეტო ნაღმტყორცნებიდან, უპილოტო საფრენი აპარატების გამოყენებით, წინასწარი განზრახვითა და მიზანმიმართული თავდასხმები განახორციელეს ზურგის სიღრმეში არსებული სამოქალაქო ობიექტებისა და მშვიდობიანი მოსახლეობის მიმართ, რომელიც უშუალოდ არ მონაწილეობს სამხედრო ოპერაციებში.
რატომ დაუმიზნა მტერმა სახელმწიფომ კონკრეტულად ამ დასახლებებს? სამხედრო ექსპერტი კარენ ჰოვჰანნისიანი „რადიოლურთან“ განმარტავს, რომ აზერბაიჯანს მოსახლეობა არ ჰყავს იმ ადგილებში, სადაც თავდასხმა დაიწყო. უპირველეს ყოვლისა, ამ ქვეყანამ თავისთვის შექმნა უსაფრთხოების ზონა და შესაძლო კონტრშეტევის შემთხვევაში, ინფრასტრუქტურისა და მშვიდობიანი მოსახლეობის მსხვერპლს და ზარალს არ განიცდის. ექსპერტის შეფასებით, აზერბაიჯანი ამ მიმართულებით თავდასხმით სხვა პრობლემების მოგვარებასაც ცდილობს.
„აზერბაიჯანს ასევე სურს, განსაკუთრებით ამ რეგიონებში აჩვენოს, რომ მას შეუძლია რამდენიმე წუთში დაამყაროს კონტროლი სომხეთისთვის სასიცოცხლო მნიშვნელობის გზებზე. ამას აკეთებს არა მხოლოდ საჩვენებლად, არამედ ტერიტორიული უპირატესობების მოსაპოვებლად. უფრო მეტიც, აზერბაიჯანის მიზანია არა მხოლოდ სიმაღლეების აღება, არამედ სომხური დასახლებების ხელში ჩაგდება, მაგალითად, ვარდენისის რაიონში. ამრიგად, ის ასევე ქმნის უსაფრთხოების ზონას ძალიან დაუცველ ქარვაჭარისთვის“.
სამხედრო ექსპერტის შეფასებით, სომხური მხარე ხშირად არ დგამს ადეკვატურ ნაბიჯებს, რადგან ზურგში მოსახლეობა და ინფრასტრუქტურაა, აზერბაიჯანის სამიზნე. ყოფილმა უფლებადამცველმა არმან თათოიანმა ფეისბუქის პოსტში ხაზგასმით აღნიშნა, რომ თავდასხმები სომხურ დასახლებებზე ასევე ხდება სიუნიქისა და გეღარქუნიქის იმ ტერიტორიებიდან და გზებიდან, სადაც აზერბაიჯანული ძალები უკანონოდ განლაგდნენ 2021 წლის მაისიდან. ამავე აზრზეა სამხედრო ექსპერტი კარენ ჰოვჰანნისიანი.
„ამის შემდეგ, როცა მათ დაიკავეს ბევრად უფრო ხელსაყრელი ადგილები თავისთვის და გაცილებით ხელსაყრელი პირობები უზრუნველყვეს ზურგის გზებისთვის, უსაფრთხოების გზავნილებზე საუბარი ბუფერული ზონის შექმნითაც კი აღარ შეიძლებოდა.
მნიშვნელოვანი თავდასხმის ქვეშაა გეღარქუნიქის რაიონის სოფლები სოთქი, ნორაბაკი, კუტი, სკოლებიდან სახლებამდე. სიუნიქშიც მშვიდობიანი დასახლებებია მიზანში ამოღებული და შავი ტბის მიდამოებში უკანონოდ განლაგებული აზერბაიჯანული პოზიციებიდან ისვრიან კაპან-ჭაკატენის გზის სოფლების მიმართულებით. არმან თათოიანის თქმით, ეს შეიარაღებული განლაგება უკვე რეალური საფრთხეა ხალხის სიცოცხლისა და უსაფრთხოებისთვის, დასახლებებისა და ქვეყნისთვის. არიან დაჭრილები არა მხოლოდ სამხედრო მოსამსახურეებს, არამედ მშვიდობიან მოსახლეობას შორისაც. ჯანდაცვის სამინისტროს ცნობით, დაშავებულია სამი მშვიდობიანი მოქალაქე. მათგან ერთის ჯანმრთელობის მდგომარეობა მძიმეა, დანარჩენი ორის კი დამაკმაყოფილებელია.
საერთაშორისო და ჰუმანიტარული სამართლის დარღვევად აფასებს საერთაშორისო სამართლის სპეციალისტი არა ღაზარიანი. რა ნაბიჯები უნდა გადადგას სომხეთმა ამ შემთხვევაში?
„სომხეთი გააკეთებს იმას, რაც აქამდე გააკეთა: შეავსებს თავის საჩივარს, რომელიც ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოშია და ასევე შეავსებს საჩივარს, რომელიც არის ჰააგაში, იმ მეორად საფუძველზე, რომ ამ ყველაფრის საფუძველი ეთნიკური წმენდაა. და სომხების მიმართ სიძულვილი. მინიმუმ ეს დაემატება ორ სამართლებრივ პროცესს, რომელიც 2020 წელს დაიწყო, ან ახალი საჩივარი შეიტანება“.
ინტერნეტი სავსეა დაზიანებული სახლებისა და ინფრასტრუქტურის სურათებით., უფლებადამცველის შტაბი აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების მიერ 13 სექტემბერს სომხეთის მიმართ დაწყებული აგრესიის დროს სამოქალაქო ინფრასტრუქტურის გამიზნულად განადგურების მტკიცებულებებს აგროვებს. ფაქტები წარედგინება საერთაშორისო მანდატის მქონე ორგანიზაციებსა და სხვა აქტორებს.
