ბაქოდან გაკეთებული განცხადებები სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის ისტორიული რუკების საფუძველზე დემარკაციისა და დელიმიტაციის შესახებ არღვევს პრაღასა და სოჭში აღებულ ვალდებულებას ორ ქვეყანას შორის სადემარკაციო სამუშაოების განხორციელების შესახებ გაეროს წესდებისა და ალმა-ატას დეკლარაციის საფუძველზე. ამის შესახებ სომხეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა არარატ მირზოიანმა „არმენპრესისთვის“ მიცემულ ინტერვიუში განაცხადა.armenpress.am/arm/news/1098331.html
მირზოიანმა ინტერვიუში ასევე ისაუბრა აზერბაიჯანული მხარის პრეტენზიებზე, რომ სომხეთმა უარი თქვა ბრიუსელში სამმხრივ შეხვედრაში მონაწილეობაზე, ისაუბრა სამშვიდობო ხელშეკრულების მომზადებაზე, შეაფასა რეგიონში არსებული ვითარება.
კითხვა – აზერბაიჯანი აცხადებს, რომ სომხურმა მხარემ უარი თქვა ბრიუსელში სამმხრივ შეხვედრაში მონაწილეობაზე. როგორ განმარტავთ ამ ფაქტს?
პასუხი – პრაღაში გამართულ ოთხმხრივ შეხვედრაზე მიღწეულ იქნა შეთანხმება მომდევნო შეხვედრასთან დაკავშირებით. ჩვენ ვაგრძელებთ ამ შეთანხმების დაცვას და კიდევ ერთხელ გამოვხატავთ მზადყოფნას მოვაწყოთ შეხვედრა სომხეთის პრემიერ-მინისტრს, აზერბაიჯანის პრეზიდენტს, საფრანგეთის პრეზიდენტსა და ევროპის საბჭოს პრეზიდენტს შორის მისაღები პირობებით. მიგვაჩნია, რომ ამ ფორმატში პრაღაში გამართული შეხვედრა საკმაოდ ეფექტური და მნიშვნელოვანი იყო სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის ურთიერთობების ნორმალიზაციის პროცესის კონტექსტში. სომხური მხარე, როგორც ადრე, დაინტერესებულია ურთიერთობების მოწესრიგებით.
კითხვა: ბაქო კვლავ ახმოვანებს თეზისს დემარკაციის პროცესის ისტორიული რუკების საფუძველზე წარმართვის შესახებ. როგორია ერევნის პოზიცია ამ მხრივ?
პასუხი – ასეთი განცხადებები არღვევს პრაღასა და სოჭში აღებულ ვალდებულებას, კერძოდ იმ პუნქტს, რომ განხორციელდეს სადემარკაციო სამუშაოები ორ ქვეყანას შორის გაეროს წესდებისა და ალმა-ატას დეკლარაციის საფუძველზე.
ამ ვალდებულების ფარგლებში, სადემარკაციო სამუშაოები უნდა განხორციელდეს იმ სამართლებრივი აქტების საფუძველზე, რომლებიც არსებობდა 1991 წელს სსრკ-ს დაშლის დროს და ჰქონდათ იურიდიული ძალა და მნიშვნელობა და სომხეთის ოფიციალური დოკუმენტების საფუძველზე.
ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს ისტორიული რუქების ზოგადი რიტორიკის საფრთხე ჩვენი ქვეყნების დამოუკიდებლობისთვის, რადგან თუ ისტორიულ რუკებზე გავამახვილებთ ყურადღებას, შეიძლება აღმოჩნდეს, რომ როგორც სომხეთის რესპუბლიკის, ისე აზერბაიჯანის რესპუბლიკის ტერიტორიები საუკუნეების განმავლობაში შედიოდა სხვა სახელმწიფოების შემადგენლობაში.
ამ კონტექსტში მინდა კიდევ ერთ გარემოებაზე გავამახვილო ყურადღება. თუმცა ორივე სოჭში 2021 წლის 26 ნოემბერს და 2022 წლის 6 აპრილს ბრიუსელში გამართული შეხვედრის შედეგებით მიღწეული იქნა შეთანხმება, რომ კომისიების შექმნა უპირველეს ყოვლისა მიზნად ისახავს საზღვრის უსაფრთხოებას. შესაბამისი კომისიების შექმნის შემდეგ, 2022 წლის სექტემბერში, რესპუბლიკის წინააღმდეგ განხორციელდა ახალი აგრესია. სომხეთის ახალი ტერიტორიების ოკუპირება მოხდა აზერბაიჯანის მიერ, რაც კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს არა მხოლოდ შეთანხმებებს და ბაქოს საერთაშორისო სამართლის პატივისცემის სურვილს, არამედ ზოგადად ამ კომისიების მუშაობის მიმართ მის განზრახვებს.
კითხვა: აზერბაიჯანის პრეზიდენტი აცხადებს, რომ სომხეთმა აღიარა აზერბაიჯანის ტერიტორიული მთლიანობა.
პასუხი: ამ კითხვას არაერთხელ შევეხეთ. მაგრამ თავის გამოსვლებში, გამუდმებით აღნიშნავდა, რომ სომხეთი ცნობდა აზერბაიჯანის ტერიტორიულ მთლიანობას, აზერბაიჯანის პრეზიდენტს ერთხელაც არ უთქვამს, რომ აზერბაიჯანმაც აღიარა სომხეთის ტერიტორიული მთლიანობა. ნიშნავს თუ არა ეს ფაქტი და სხვადასხვა „ისტორიული“ რუქების ხსენება, რომ აზერბაიჯანი არ ცნობს სომხეთის ტერიტორიულ მთლიანობას და აქვს ამბიციები სომხეთის რესპუბლიკის ტერიტორიებზე?
აზერბაიჯანის პრეზიდენტი ასევე აცხადებს, რომ მისი ქვეყნის ირგვლივ მშვიდობა დამყარდა და ესკალაციის საშიშროება არ არსებობს, შემდეგ სხვა კითხვის პასუხად აცხადებს, რომ თუ სომხეთი სამშვიდობო ხელშეკრულებას არ მოაწერს ხელს, მშვიდობა არ იქნება. ეს ნიშნავს, რომ ნებისმიერი შესაძლო ესკალაციის პასუხისმგებლობა ამ მომენტიდან იღებს აზერბაიჯანის პრეზიდენტი, მით უმეტეს, რომ სომხეთი სრულად არის ჩართული მშვიდობის დამყარების შინაარსობრივ დისკუსიებში.
კითხვა: როგორ შეაფასებდით სამშვიდობო შეთანხმების მომზადებაზე მიმდინარე სამუშაოებს?
პასუხი – მოგეხსენებათ, ჩვენ აზერბაიჯანს წარვუდგინეთ ჩვენი წინადადებები ურთიერთობების მოწესრიგებასა თუ სამშვიდობო ხელშეკრულების პროექტთან დაკავშირებით და მათი პასუხები მხოლოდ გუშინ მივიღეთ. ასე რომ, დისკუსიები გრძელდება. ჩვენ ვიმედოვნებთ, რომ რაც შეიძლება მალე მივაღწევთ შეთანხმებას ამ საკითხზე და ჩვენი საერთაშორისო პარტნიორების შუამავლობებსაც შეუძლია მნიშვნელოვანი როლი შეასრულოს ამ პროცესში.
კითხვა – აზერბაიჯანი ასევე აცხადებს, რომ სომხეთი უარს ამბობს დანაღმული ველების ზუსტი რუქების მიწოდებაზე და აგრძელებს ახალი ნაღმების განთავსებას მთიანი ყარაბაღის მიმდებარე რეგიონებში, რასაც მრავალი მსხვერპლი მოჰყვება. როგორ განმარტავთ მას?
პასუხი – მოგეხსენებათ, სომხეთის რესპუბლიკამ აზერბაიჯანს ცალმხრივად გადასცა ყველა დანაღმული რუკა, რაც გააჩნია, მიუხედავად ასეთი ვალდებულების არარსებობისა, როგორც სამმხრივი შეთანხმებების, ისე საერთაშორისო სამართლის ფარგლებში. უფრო მეტიც, ჩვენ გამოვთქვით მზადყოფნა ვითანამშრომლოთ საერთაშორისო პარტნიორებთან, რათა მხარი დავუჭიროთ გადაცემული რუკების დეკოდირების პროცესს.
ამასთან, საჭიროდ მიმაჩნია ხაზგასმით აღვნიშნო, რომ ყარაბაღის პირველი ომის დროს ნაღმები განთავსდა მთიან ყარაბაღსა და მეზობელ რაიონებში და ამას ძირითადად აზერბაიჯანი ახორციელებდა, რომელიც ამ ტერიტორიებს პირველი ომის დროს აკონტროლებდა. სომხური მხარის მოწოდებები თანამშრომლობის შესახებ პასუხგაუცემელი დარჩა და მეტიც, აზერბაიჯანმა ხელი შეუშალა განაღმვის სამუშაოების ყველა შესაძლო საშუალებით განხორციელებას. სომხეთისთვის ამ სფეროში დახმარების გაწევის საკითხზე მანიპულირების შედეგად 2017 წელს აზერბაიჯანმა ეუთოს ერევნის ოფისის საქმიანობაც კი დაბლოკა.
წითელი ჯვრის საერთაშორისო კომიტეტის 2019წ. ანგარიშში აღნიშნულია, რომ მათი მისიის დროს მთიან ყარაბაღში ნაღმის მსხვერპლი გახდა 747 ადამიანი, რომელთაგან 59 პროცენტი მშვიდობიანი მოქალაქე იყო და ეს იმ შემთხვევაში, თუ მთიანი ყარაბაღის ხელისუფლებამ დაიწყო მხოლოდ ნაღმების აფეთქების შედეგად დაღუპულთა რაოდენობის გამოთვლა 2004 წლიდან.
რაც შეეხება აზერბაიჯანის პუბლიკაციებს, რომ სომხურმა მხარემ სომხური წარმოების ნაღმები განატავსა მთიან ყარაბაღში, უნდა დავაფიქსირო, რომ გამოფენილი ნაღმები აზერბაიჯანულ მხარეს მთიან ყარაბაღში კი არ აღმოუჩენია, არამედ 2021-22 წლებში სომხეთის რესპუბლიკის ოკუპირებულ სუვერენულ ტერიტორიებზეაღმოაჩინა და ახლა ცდილობს მათ გამოყენებას პროპაგანდისტული მიზნებისთვის. ჩვენ არ უარვყოფთ, რომ სომხეთის შეიარაღებული ძალები ახორციელებენ დანაღმვის სამუშაოებს სომხეთის სუვერენულ ტერიტორიაზე და ეს განპირობებულია აზერბაიჯანის მხრიდან ახალი სამხედრო აგრესიების მუდმივად მაღალი რისკით, რაც ჩვენ 2021 წელს შევესწარით მაისსა და ნოემბერში, ასევე 2022 წლის სექტემბერში.
ანალოგიური აგრესიული ქმედებები ამ პერიოდში აზერბაიჯანმაც განახორციელა მთიან ყარაბაღში, კერძოდ, მიმდინარე წლის თებერვალსა და აგვისტოში, რითაც დაამტკიცა, რომ მთიანი ყარაბაღის მოსახლეობას სჭირდება შეიარაღებული ძალები, რათა არ დაექვემდებაროს ეთნიკურ წმენდას. რაც შეეხება აზერბაიჯანიდან გაჟღერებულ ბრალდებებს, რომ მთიან ყარაბაღში სრ შეიარაღებული ძალების ქვედანაყოფები განაგრძობენ ყოფნას, ეს ასევე არანაირად არ შეესაბამება რეალობას. ჩვენი პრეტენზიის ავთენტურობის გადამოწმების მიზნით, პრემიერ-მინისტრმა ფაშინიანმა მთიან ყარაბაღში საერთაშორისო ფაქტების დამდგენი მისიის გაგზავნაც კი შესთავაზა, რაც აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა ალიევმა უარყო.
კითხვა: ზოგადად როგორ აფასებთ რეგიონში არსებულ მდგომარეობას?
პასუხი – სამწუხაროდ, აღვნიშნავთ, რომ მიუხედავად სხვადასხვა მიმართულებით მიმდინარე მოლაპარაკებებისა, აზერბაიჯანის ექსტრემისტული და სამხედრო განცხადებები, სომხური მხარისადმი უსაფუძვლო ბრალდებები და ძალის გამოყენების მუქარა არ წყდება. გარდა ამისა, აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები განაგრძობენ ყოფნას სომხეთის რესპუბლიკის სუვერენულ ტერიტორიაზე და პერიოდულად ხდება პროვოკაციული სამხედრო მოქმედებები აზერბაიჯანის მხრიდან.
ამ ფაქტების ერთობლიობა აჩვენებს, რომ ვითარება რჩება უკიდურესად დაძაბული და ყველა ჩვენმა საერთაშორისო პარტნიორმა უნდა გამოიჩინოს დამატებითი ძალისხმევა აზერბაიჯანის ამბიციების შესაჩერებლად და სამხრეთ კავკასიაში მყიფე მშვიდობის შესანარჩუნებლად.
სომხური მხარე, ისევე როგორც ადრე, მზადაა ყველა ძალისხმევა გამოიჩინოს ორმხრივად მისაღები გადაწყვეტილებების მოსაძებნად და რეგიონში გრძელვადიანი და სტაბილური მშვიდობის დასამყარებლად.
