არცახი არის მსოფლიო მნიშვნელობის ისტორიული და კულტურული ადგილი, სომხური მიწა, სადაც აზერბაიჯანელები არ ყოფილან – კიმ ბაქში
ჩვენი ხალხის ძვირფასი მეგობრების სიაში არის რუსეთში მცხოვრები, ეროვნებით ბაშკირი მწერლის, პუბლიცისტის, კინოდრამატურგის, ჟურნალისტის, ინტელექტუალის სახელი, რომელმაც თავისი პროფესიული საქმიანობის მნიშვნელოვანი ნაწილი მიუძღვნა სომხეთისა და ჩვენი ხალხის ისტორიოგრაფიული წარსულის შესწავლას.
როგორც Armenpress-ი აქვეყნებს, მწერალი კიმ ბაქში ჩვენს ბიბლიურ ქვეყანას დაახლოებით ნახევარი საუკუნეა სწავლობს. “არწივი და ხმალი”, “ბედი და ქვა”, “ჩვენი სამყარო ბორბალს ჰგავს”, “მონასტრიდან: სიყვარულის შესახებ”, “წმინდა ლაზარეს აღდგომა”, “გაყინული დრო”, “ცისფერი ცა, „98 გრადუსი“ ეძღვნება სომხეთის ისტორიასა და ტრადიციებს. სომხეთში ბოლო ვიზიტის დროს მწერალი ერთ-ერთ ინტერვიუში ამბობს: „თითოეულ წიგნს, რომელსაც ვწერ, აქვს თავისი ისტორია. ვფიქრობ, სომეხ მწერლებსაც კი არ დაუწერიათ ამდენი წიგნი სომხეთზე. წიგნების წერის მიზეზები ყოველთვის არსებობდა. მაგალითად, ჩემი პირველი წიგნი „არწივი და ხმალი“ იყო სომხეთისადმი სიყვარულის აღიარება. წერა რომ დავიწყე, არ მიფიქრია რამდენ წიგნს დავწერდი, მაგრამ როცა რიცხვმა ექვსს მიაღწია, მივხვდი მეშვიდეც იქნებოდა. წიგნის დაწერა არავის უთხოვია, გარდა უკანასკნელისა. მე დავწერე მხოლოდ სომხეთის სიყვარულით…“. სწორედ ამ დიდი სიყვარულის შედეგი იყო მისი და ჰოვიკ ჰახვერდიანის მშვენიერი 20-ნაწილიანი ფილმების სერია „მატენადარანი“, რომელიც უნიკალური ენციკლოპედიაა სომხეთისა და ჩვენი სომხების შესახებ. „ეს ფილმი სომხური სულის ენციკლოპედიაა. მე მჯერა, რომ მსოფლიოში არ არსებობს სხვა ერი, რომელსაც ასეთი კულტურა ჰქონდეს. და რატომ არ უნდა იამაყონ სომხებმა თავიანთი კულტურით?” – არ მალავს აღფრთოვანებას სერიალის უცხოელი თანაავტორი.
ჩვენი ბიბლიოთეკის, მატენადარანის ექსპოზიციებიდან ბაშკირ ავტორზე განსაკუთრებული შთაბეჭდილება მოახდინა დიდმა სახარებამ, რომელზეც ჩვენი ქვეყნის ახალი ლიდერები ფიცს დებენ. ასევე შუა საუკუნეების უდიდესი მინიატურული მხატვრის, თოროს როსლინის მინიატურების წიგნითაც. ამ თემაზე საუბრისას კიმ ბაქში უბრალოდ გაოცებულია სომხური კულტურის, განსაკუთრებით მინიატურული მხატვრისა და მისი ხელოვნების ცოდნით. „როცა პირველად ჩამოვედი სომხეთში, აქ როსლინი არ იყო, ახლა კი არის ორი, როსლინის ყველაზე ადრეული და უახლესი პერიოდის ნამუშევრები. ერთ დროს ერთი მათგანი იერუსალიმში გასაყიდად გამოიტანეს. სომეხთა შორის აღშფოთების დიდი ტალღა ააგორდა და ჩვენი კათალიკოსი ვაზგენი წავიდა იქ. იერუსალიმში მისთვის როსლინის წიგნები უნდა გადაეცათ. როსლინის დარჩენილი ხუთი წიგნი ჯერ კიდევ იერუსალიმში ინახება. იქ ყველაზე მეტი ხელნაწერი გვაქვს. მაგალითად, აშშ-ში არის როსლინის ორი წიგნი. როცა იერუსალიმში ვარ, ბიბლიოთეკაში შესვლის უფლებას არ მაძლევენ, რადგან იციან, რომ ძალიან კარგად ვიცნობ მათ ხელნაწერებს. და თუ რამე უკვე არაა… იქნებ ამიტომაც მერიდებიან და არ მიშვებენ? ერთი შემთხვევა გამახსენდა. ახლახან გაირკვა, რომ ამერიკელ ბიზნესმენ პოლ გეტის აქვს გვერდები როსლინის წიგნიდან. მე და ჰაკობ ბერბერიანმა შევძელით ამ გვერდების ნახვა და გადაღება. აღმოჩნდა, რომ ისინი ერევანში სახარებიდან ყოფილა ამოღებული. თუმცა, არა მგონია, გეტმა ის სომხეთში დააბრუნოს…“.
კიმ ბაქშის განსაკუთრებული ინტერესი და დამოკიდებულება ჰქონდა არცახის ისტორიული სომხური სამყაროს მიმართ, გაოცებული იყო მისი კულტურული ძეგლებითა და წარმოადგინა ეს მრავალსაუკუნოვანი საგანძური თავის მომდევნო ორენოვან წიგნში „არცახის სულიერი საგანძური“, რომელიც სავსეა ფოტოებით. წიგნის შექმნამდე მან მონაწილეობა მიიღო ფოტოგრაფ ჰაკობ ბერბერიანის სომხური ციხე-ქალაქ შუშისადმი მიძღვნილ ფოტომასალის შექმნაში, შეხვდა მთიანი ყარაბაღის პრეზიდენტებს არკადი ღუკასიანს, შემდეგ კი – ბაკო საჰაკიანს, რომლებმაც წაახალისეს ზემოხსენებული წიგნის შექმნა. „მხოლოდ სტამბამწიგნის დასაბეჭდად ჩვენგან 30 ათასი დოლარი წაიღო. მაშინ არცახის მთავრობამ მომცა ფული ევროპაში გასამგზავრებლად. საფრანგეთში, ინგლისში, აშშ-ში და სხვა ქვეყნებში ვსწავლობდი წიგნებს არცახის შესახებ. მაგალითად, მე ვიპოვე განძასარის წითელი სახარება აშშ-ში და გავხდი ერთ-ერთი იმ მცირერიცხოვანთაგანი, ვისაც ამის შესწავლის საშუალება მიეცა. პირველ რიგში, ამ წიგნში ნათქვამია, რომ არცახი არის მსოფლიო მნიშვნელობის ისტორიული და კულტურული ადგილი და სომხური მიწა. არცერთი აზერბაიჯანელი არ იყო ნახსენები და არც ყოფილა იქ. ეს არის დიდი სულიერი ცენტრი. წიგნი არცახზე დაახლოებით ორ წელიწადში შევქმენი…“.
სომხეთის შესახებ 50-ზე მეტი დოკუმენტური ფილმია გადაღებული მწერლის სცენარით, რომელთაგან ზოგიერთმა საერთაშორისო და რეგიონალური ჯილდოები მოიპოვა. „მე მიყვარდა სომხეთი და სომხები და ამ სიყვარულმა სომხეთისადმი მიბიძგა დამეწერა წიგნები თქვენს საოცარ ქვეყანაზე“. ეს გაზიარებული სიყვარულია.
