ბაქოს შემდგომი ტერიტორიული და პოლიტიკური მოთხოვნები სომხეთის მიმართ საფრთხეს უქმნის რეგიონული არასტაბილურობის გაღრმავებას, აღნიშნულია Freedom House უფლებადამცველი ორგანიზაციის ყოველწლიურ ანგარიშში „ერები ტრანზიტში 2024“.
„მთიანი ყარაბაღი და უსაფრთხოების საკითხები კვლავ დომინირებდა პოლიტიკურ დღის წესრიგში და მოქალაქეთა შეშფოთებაზე. ანკლავი 2022 წ. აზერბაიჯანის მიერ სომხეთისა და მთიანი ყარაბაღის დამაკავშირებელი ერთადერთი სასიცოცხლო გზის, ლაჩინის დერეფნის ბლოკადამ, რომელიც დეკემბერში დაიწყო და მის დაცემამდე ცხრა თვეზე მეტხანს გაგრძელდა, გამოიწვია ჰუმანიტარული კატასტროფა, რომელიც გენოციდის კონვენციის მიხედვით გენოციდის აქტს უტოლდება. სადაც ნათქვამია, რომ ეს არის ქმედება, რომელიც „განზრახ ქმნის პირობებს ჯგუფისთვის, გათვლილი მისი ფიზიკური განადგურების მიზნით“, -ხაზგასმულია ორგანიზაციის ანგარიშში.
უფრო მეტიც, Freedom House აღნიშნავს, რომ აზერბაიჯანმა არა მხოლოდ გააგრძელა მთიანი ყარაბაღის სომეხი მოსახლეობის მიზანმიმართული შიმშილობის პოლიტიკა, არამედ 2023 19 სექტემბერს წელს დაიწყო ფართომასშტაბიანი შეტევა რესპუბლიკის წინააღმდეგ.
„აზერბაიჯანის ეს ქმედებები განხორციელდა მთელი მსოფლიოს ქვეყნების, მათ შორის აშშ-ს, საფრანგეთის, დიდი ბრიტანეთისა და რუსეთის, ასევე ისეთი საერთაშორისო სტრუქტურების, როგორიცაა ევროკავშირი, გაეროს გენერალური მდივანი, ორგანიზაციის პრეზიდენტის მოწოდების საწინააღმდეგოდ. უსაფრთხოება და თანამშრომლობა ევროპაში და გაეროს წინააღმდეგ საერთაშორისო სასამართლოს ბრძანება, რომელიც აზერბაიჯანმა უარყო. თავდასხმის შედეგად მთიანი ყარაბაღი ეთნიკურ წმენდას დაექვემდებარა. 100 ათასზე მეტი ეთნიკური სომეხი მთიანი ყარაბაღიდან სომხეთში გაიქცა, მიიღეს ცნობები ომის დანაშაულების შესახებ. არცახის მმართველი პოლიტიკური პირები მოიტაცეს ან დააპატიმრეს და გადაიყვანეს ბაქოში, აზერბაიჯანის დედაქალაქში. რეგიონის კულტურულ მემკვიდრეობას განადგურება ემუქრებოდა. მიუხედავად იმისა, რომ ლტოლვილთა კრიზისთან დაკავშირებულმა პირველმა შოკებმა ჩაიარა, სომხეთის მთავრობა გრძელვადიანი სოციალური, სამართლებრივი, ეკონომიკური და ჰუმანიტარული პრობლემების წინაშე დგას“, – ნათქვამია დოკუმენტში.
ორგანიზაცია ხაზს უსვამს, რომ კრიზისმა დასავლეთის დაგმობა გამოიწვია. თუმცა, მიუხედავად უფლებადამცველებისა და კანონმდებლების მრავალი მოწოდებისა, აზერბაიჯანის რეჟიმის წინააღმდეგ სანქციები არ დაწესებულა.
„ჰუმანიტარული კრიზისი გადაიქცა პოლიტიკურ კრიზისში, რამაც გამოიწვია მასიური საპროტესტო აქციები ერევანში პრემიერ-მინისტრ ფაშინიანის მთავრობის წინააღმდეგ მისი წარუმატებლობის გამო. მიუხედავად იმისა, რომ მოძრაობას ხელმძღვანელობდა არაპოპულარული საპარლამენტო ოპოზიცია, რომელსაც, შესაბამისად, არ შეეძლო კრიტიკული მობილიზაციის უზრუნველყოფა, სომხების აბსოლუტურმა უმრავლესობამ არ მოიწონა ფაშინიანის პოლიტიკა მთიან ყარაბაღში 19 სექტემბრის შეჭრამდე რამდენიმე თვით ადრე“, – წერს Freedom House.
როგორც ანგარიშშია აღნიშნული, 2021 წელს მმართველი პარტიის უკან დახევით საპარლამენტო არჩევნების დროს მიცემული დაპირებებიდან, სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა ნიკოლ ფაშინიანმა მოგვიანებით განაცხადა, რომ მზადაა აღიაროს აზერბაიჯანის ტერიტორიული მთლიანობა, მთიანი ყარაბაღის ჩათვლით, იმ პირობით, რომ გარანტირებული იქნება მთიანი ყარაბაღის სომხების უფლებები და უსაფრთხოება.
„მიუხედავად იმისა, რომ ფაშინიანმა აზერბაიჯანის პრეზიდენტთან ილჰამ ალიევთან ერთად 2022 წელს აღიარა აზერბაიჯანის ტერიტორიული მთლიანობა, ევროსაბჭოს პრეზიდენტის შარლ მიშელისა და საფრანგეთის პრეზიდენტის ემანუელ მაკრონის შუამავლობით ოქტომბრის შეხვედრის დროს, ბაქომ უსაფრთხოების გარანტიების ზუსტად საპირისპირო გააკეთა და მთიანი ყარაბაღის სომეხი მოსახლეობის ეთნიკური წმენდა განახორციელა. გარდა ამისა, ბაქოს შემდგომი ტერიტორიული და პოლიტიკური მოთხოვნები სომხეთისგან საფრთხეს უქმნის რეგიონული არასტაბილურობის გაღრმავებას“, – ნათქვამია ანგარიშში.
