ფოტოსურათის გმირი რამდენიმე თვის განმავლობაში კატატონიის მდგომარეობაში იმყოფებოდა. პოლონელმა ტომეკ კაჩორმა Sputnik Armenia– ს მოუთხრო ფოტოსურათის შესახებ და აღნიშნა, თუ რატომ უწოდა მას „გამოღვიძება“. მან ასევე იცის, რატომ კარგავენ ბავშვები რწმენას მსოფლიოს მიმართ.
ლილით ჰარუთიუნიანი, Sputnik სომხეთი
სომეხი გოგონას ფოტომ პირველი ადგილი დაიკავა პრესტიჟულ World Press Photo 2020-ის საერთაშორისო დაჯილდოების ნომინაციაში “პორტრეტი/ერთი ადამიანის სურათი”.
ფოტოს მთავარი გმირი 15 წლის ევაა, რომელიც დაახლოებით ერთი წლის წინ გამოვიდა ეგრეთ წოდებული “გადაადგილების სინდრომიდან” (აპათია, თავმდაბლობა), რომელიც გამოწვეულია კატატონური უძრაობით. ფოტოზე, ის ზის ინვალიდის ეტლში, რომელიც გარშემორტყმულია ახლობლებით, პოლონეთის ქალაქ პოდკოვა ლესნას ლტოლვილთა მისაღებ ცენტრში.
პოლონური გაზეთის Duży Format, Gazeta Wyborcza პერიოდიკისთვის 2019 წლის ივნისში შესრულებული ფოტოსურათის ავტორი არის ტომეკ კაჩორი, რომელმაც თავის ნაშრომს “გამოღვიძება” უწოდა…
ტომეკი ძირითადად ლანდშაფტის ფოტოგრაფიითაა დაკავებული. ჩვენთან საუბარში მან აღნიშნა, რომ რაღაც მომენტში ამ ჟანრმა კლიმატის კატასტროფის გამო სოციალური მნიშვნელობა მიიღო. მას კი არ შეუძლია მშვიდად ადევნოს თვალი, თუ როგორ ანადგურებს ადამიანი ბუნებას, ამიტომაც ბოლო წლებში იგი დროის უმეტეს ნაწილს ამ საქმეს უთმობს.
ტომეკ კაჩორი
როგორ მოხდა, რომ მან კონკურსზე წარმოადგინა ფოტოსურათი და როგორ შეიტყო ევას და მისი იდუმალი დაავადების შესახებ?
მე პირველად გავიგე “გადაადგილების სინდრომის” შესახებ ჩემი მეუღლის, დოროტა ბოროდასგან. ის ჟურნალისტია”,- აღნიშნა ტომეკმა და დასძინა, რომ ქალმა ამის შესახებ შეიტყო შვედ ფოტოჟურნალისტ მაგნუს ვენნმანის ნაშრომის წყალობით. ფოტოსურათმა, სხვათა შორის, გაიმარჯვა პრესტიჟულ World Press Photo 2018-ის საერთაშორისო დაჯილდოების ნომინაციაში “პორტრეტი/ერთი ადამიანის სურათი”. ავტორმა გადაიღო ორი “მძინარე” ბოშას გოგონა, კოსოვოდან ლტოლვილები. ფოტოსურათს ეწოდებოდა “გადასახლების სინდრომი” და გადაღებულია შვედეთში.
კატალონიაში შემთხვევათა უმეტესი ნაწილი რეგისტრირებულია სწორედ შვედეთში. რა არის ეს დაავადება?
კატატონია გავრცელებულია ლტოლვილ ბავშვებში, რომლებიც ძალადობის მოწმე გახდნენ (ხშირად საკუთარი მშობლების მიმართ). ,,თავმდაბლობის“ სინდრომი პაციენტებს პასიურს ხდის, მათ არ შეუძლიათ ჭამა, ლაპარაკი, სმა.
ეს მდგომარეობა შეიძლება გაგრძელდეს რამდენიმე კვირიდან რამდენიმე თვემდე. დაავადება უკან იხევს მხოლოდ მაშინ, როდესაც საცხოვრებელი პირობები სტაბილური ხდება.
”ეს სინდრომი ძალიან პოპულარულია შვედეთში. აქ დაავადების შემთხვევები არსებობს 2000-იანი წლებიდან. მრავალმა ლტოლვილის ბავშვმა გამოიარა ეს ყველაფერი… კატატონია, შეიძლება ითქვას, არის მძიმე სტრესის შედეგად გადარჩენილთა რეალობისგან თავის დაღწევის მცდელობა”, – აღნიშნავს ტომეკი.
ჩვენი თანამოსაუბრის თქმით, არ არის აუცილებელი, რომ ამ ბავშვების ოჯახები მეომარი ქვეყნებიდან იყვნენ. ისინი იძულებითი ლტოლვილები შეიძლება გახდნენ მრავალი მიზეზის გამო. ისინი ხშირად ხედავენ დრამატულ და თუნდაც სასტიკ მოვლენებს თავიანთ ქვეყნებშიც. ამასთან, მათ ასევე შეუძლიათ რეაგირება იძულებით გადაადგილებაზე და დეპორტაციაზე.
”ჩვეულებრივ, ეს სინდრომი ჩნდება 9-18 წლის ასაკის ბავშვებში, ანუ იმ ასაკში, როდესაც მათ უკვე კარგად ესმით, რა ხდება მათ გარშემო. საქმე ის არის, რომ ბავშვები ძალიან სწრაფად ადაპტირდებიან ახალ ქვეყანაში. ისინი სწავლობენ ენას, ისინი თავს უსაფრთხოდ გრძნობენ, და როდესაც ისინი იგებენ, რომ ეს ყველაფერი მალე დასრულდება და მათ კვლავ მოუწევთ სადმე გადაადგილება, ძალიან დიდ სტრესს განიცდიან”,- ამბობს ფოტოჟურნალისტი.
შვედი ექიმების აზრით, ამ შემთხვევაში საუკეთესო თერაპია არის ბავშვისთვის სტაბილური, ყოველდღიური და უსაფრთხო ცხოვრების უზრუნველყოფა, რათა მან დაიბრუნოს უსაფრთხოების განცდა.
ევა უძრაობაში (სტუპორი) მოხვდა, როდესაც მისი ოჯახი ცდილობდა შვედეთში თავშესაფარის მიღებას, მაგრამ მათ პოლონეთში დეპორტაცია ემუქრებოდათ. პოლონეთიდან კი ისინი შეიძლება გაეგზავნათ იქ, საიდანაც ევროპაში იყვნენ მიგრირებულნი. უნდა აღინიშნოს, რომ უფრო დეტალური ინფორმაცია იმის შესახებ, თუ სად ცხოვრობდა ეს ოჯახი ევროპაში გადასვლამდე და რატომ გადავიდნენ, ამ მომენტისთვის გამოქვეყნებას არ ექვემდებარება.
მოულოდნელი აღიარება
მაგნუს ვენნმანის “მძინარე ბავშვები” ნახვის შემდეგ დოროთიმ გადაწყვიტა ამ თემაზე სტატია მოემზადებინა პოლონეთის პრესისთვის. ამ სტატიაზე მუშაობისას მან შეიტყო ევას შესახებ და შეიტყო ისიც, რომ გოგონა ცხოვრობდა პოლონეთში, ვარშავიდან არც თუ ისე შორს. იგი დაუკავშირდა მშობლებს, რომლებიც დათანხმდნენ შეხვედრასა და პირისპირ საუბარზე.
”ევას და მის ოჯახს გასული წლის ივნისში შევხვდით. გოგონამ ამ მომენტიდან რამდენიმე კვირით ადრე დაიწყო “გაღვიძება”, ასე რომ შეხვედრის დროს მას უკვე ჰქონდა ცნობიერება. ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანი იყო იმის ცოდნა, რომ იგი გამოქვეყნების წინააღმდეგი არ იყო”,- აღნიშნა ტომეკმა.
ვამჩნევ, რომ გოგონა ასაკით უფრო დიდი ჩანს, ფოტოგრაფი თანახმაა და ამბობს: ”მან ისეთი რამ გამოიარა, რასაც მის ასაკში ცოტა ბავშვი განიცდის. ევა რვა თვე აპათიაში იმყოფებოდა”.
ტომეკი ამბობს, რომ შეხვედრის დროს მან რამდენიმე ფოტო გადაიღო, მაგრამ იგრძნო, რომ ეს უნივერსალური ისტორიის წარდგენისა და თემასთან კავშირის არმქონე აუდიტორიის გულში ჩაწვდომის საუკეთესო ფორმა იყო.
თუმცა, ფოტოგრაფი არც კი იფიქრებდა, რომ ფოტო მიიღებდა ასეთ აღიარებას და შეძლებდა პოლონეთის “საზღვრებიდან გასვლას”. საინტერესოა, რომ ფოტოგრაფს თავისი 12 წლის მუშაობის განმავლობაში არასოდეს მიუღია მონაწილეობა რაიმე კონკურსში. ამჯერადაც ის არ აპირებდა მონაწილეობას…
”მაგრამ გამოქვეყნების შემდეგ, ბევრმა ნაცნობმა და კოლეგამ მირჩია ფოტოსურათის გაგზავნა World Press Photo- ში. საბოლოოდ, მე ეს გავაკეთე, განაცხადების მიღების ვადის დასრულებამდე რამდენიმე საათით ადრე გავუგზავნე ნამუშევარი. ეს გახდა ჩემი პირველი მონაწილეობა ფოტო კონკურსში”,- ამბობს ჩვენი თანამოსაუბრე.
გამარჯვება მოულოდნელი იყო. ტომეკის თქმით, ბოლო წლების დაჯილდოებული ფოტოსურათების შესწავლით, ძნელია წინასწარ განსაზღვრო, თუ რა შეეხება მსოფლიო პრესის ფოტოს კომისიის წევრების გულებს.
მე ვეკითხები, ევამ იცის ამის შესახებ? ფოტოგრაფი პასუხობს: ”მე და ჩემმა მეუღლემ ევასა და მის ოჯახს ვუთხარით ყველა სიახლე ფოტოზე, პოლონურ ჟურნალში გამოქვეყნებიდან ნომინაციამდე და, პირველ ადგილზეც, სხვათა შორის მათთვისაც ძალიან მოულოდნელი იყო”.
ეს ყველაფერი არც თუ ისე ადვილი იყო გოგონას ოჯახისთვის, რადგან ეს მას ახსენებს იმ ბნელ და რთულ პერიოდებს, როდესაც ევა ავად იყო.
”ჩემთვის კი, მათი სიმშვიდე და დაცულობა ყველაფერზე მაღლა დგას. მე ვფიქრობ, რომ ფოტოგრაფი პასუხისმგებელია იმ ხალხის ან ისტორიებისთვის, რომლებსაც უყვება ჩემი კამერა”, – ამბობს ის.
ტომეკი უკავშირდება ევასა და მის ოჯახს. იგი კვლავ აღნიშნავს, რომ გოგონა თითქმის მთლიანად გამოჯანმრთელდა, სკოლაში დადის და პოლონეთში დაცულად გრძნობს თავს.
ფოტოგრაფი კი ცდილობს ფოტოსურათით “გაღვიძება” საზოგადოებას მიაწოდოს მისთვის აქტუალური რამოდენიმე საკითხი. პირველ რიგში, ეს ეხება იმ ფაქტს, რომ იძულებით გადაადგილებულთა ნახევარზე მეტი ბავშვია. ტომეკს სურდა ეჩვენებინა რა ხდება მაშინ, როდესაც ეს ბავშვები კარგავენ უსაფრთხოების გრძნობას. და მაინც, ფოტო მოწმობს იმაზე, რომ მსოფლიოს მიმართ დაკარგული რწმენის აღდგენა შესაძლებელია ერთობლივი ძალისხმევით…
