პალესტინის კრიზისის უპრეცედენტო ესკალაციის კონტექსტში თურქეთი კვლავ მიმართავს საერთაშორისო სასამართლოებს და იმედოვნებს, რომ ისრაელი დაისჯება „პალესტინელი არაბების გენოციდის გამო“. ამის საპასუხოდ ისრაელი საპასუხო განცხადებებს აკეთებს და თურქეთს სომხების გენოციდს ახსენებს.
ექსპერტები აღნიშნავენ, რომ ორივე მხარის ეს განცხადებები გამომდინარეობს იმ ქვეყნების პოლიტიკური მიზანშეწონილობიდან, რაც ორივე შემთხვევაში მორალური ნორმების მიღმაა. არც თურქეთი, პალესტინელების უფლებების დაცვის საკითხში და არც ისრაელი, სომეხთა გენოციდის აღიარების საკითხზე, განცხადებების გარდა, აქტიურ ნაბიჯებს არ გადადგამენ ერთმანეთის წინააღმდეგ.
ისრაელის პრემიერ-მინისტრმა ბენიამინ ნეთანიაჰუმ შეახსენა თურქეთის პრეზიდენტ ერდოღანს, რომ უარყოფს სომხების გენოციდს, უპასუხა მის ბრალდებებს, რომ ისრაელი კაცობრიობის წინააღმდეგ დანაშაულს სჩადის ღაზაში. ამის შესახებ ისრაელის პრემიერ-მინისტრმა დაწერა X მიკრობლოგში.
„ომის კანონების ერთგული ისრაელი, არ მოუსმენს ერდოღანის მორალურ ქადაგებებს, რომელიც მხარს უჭერს ტერორისტული ორგანიზაციის ჰამასის მკვლელებს და მოძალადეებს, უარყოფს სომხების გენოციდს, კლავს ქურთებს თავის ქვეყანაში, სადაც რეჟიმის მოწინააღმდეგეები და ჟურნალისტები ქრებიან“, – წერს ნეთანიაჰუ.
მანამდე ერდოღანმა კვლავ გააკრიტიკა ნეთანიაჰუ და მისი მთავრობა ღაზას სექტორში პალესტინის მოძრაობის “ჰამასის” წინააღმდეგ სამხედრო ოპერაციასთან დაკავშირებით და განაცხადა, რომ ისრაელის ხელისუფლებამ კაცობრიობის წინააღმდეგ დანაშაული ჩაიდინა ღაზაში, რითაც, თურქეთის პრეზიდენტის თქმით, მას ადანაშაულებს, რომ აღმოჩნდა ადოლფ ჰიტლერთან და ბენიტო მუსოლინისთან თანაბარ მდგომარეობაში. ამასთან, თურქეთის პრეზიდენტმა კიდევ ერთხელ გამოხატა მხარდაჭერა ჰამასის და პალესტინელების მიმართ.
თუმცა ექსპერტები დარწმუნებულნი არიან, რომ არც პალესტინელების სიცოცხლეს აქვს მნიშვნელობა ერდოღანისთვის და არც ნეთანიაჰუსთვის, სომხების გენოციდის აღიარება. ორივე მხოლოდ საკუთარი პოლიტიკური მიზანშეწონილობის გათვალისწინებით აკეთებს განცხადებებს.
თურქოლოგი ტირან ლოკმაგიოზიანი ერდოღანის საქციელში მრავალ განსხვავებულ მოტივს ხედავს. „ისე არ არის, რომ თურქეთი ან კონკრეტულად ერდოღანი თავს იკლავს პალესტინელებისთვის, ან ბოროტებისთვის და ა.შ. და ა.შ., არა, ის ამას მხოლოდ საკუთარი ინტერესებისთვის იყენებს. მისი ერთ-ერთი ინტერესი ისაა, რომ მან თავი გამოაცხადა როგორც მსოფლიოს მუსლიმების მფარველად, ასევე მსოფლიოს თურქული ტომების მფარველად, ამიტომ, უნდა თუ არა, მას მოუწევს პალესტინელების გვერდში დგომა“.
ამ თემის კონტექსტში ბევრი ექსპერტი იხსენებს თურქულ ცბიერ დიპლომატიას. ისინი თურქეთსა და ისრაელს შორის დაძაბულობას ყალბად თვლიან. ექსპერტების აზრით, თუ ერდოღანს მართლა აწუხებს პალესტინელების ბედი და ისრაელს სამხედრო დამნაშავედ მიიჩნევს, მაშინ რატომ არ ბლოკავს აზერბაიჯანის ნავთობის მარშრუტს თურქეთის ტერიტორიით ისრაელამდე? აზერბაიჯანის ნავთობი ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენით ისრაელის აშკელონს აღწევს. ამ გზით ისრაელი იღებს მისთვის საჭირო ნავთობის მნიშვნელოვან ნაწილს, ხოლო მეორე ნაწილს ყაზახეთი და ერაყი უზრუნველყოფენ.
თურქული დიპლომატია ტირან ლოკმაგიოზიანს არ უკვირს. თურქი ექსპერტი გამორიცხავს, რომ თურქეთს, რომელსაც ძალიან კარგი, განსაკუთრებით ეკონომიკური ურთიერთობა აქვს ისრაელთან, შეიძლება მოულოდნელად ცუდი პოლიტიკური ურთიერთობა ჰქონდეს.
„არ დაიჯეროთ, რომ მას ცუდი პოლიტიკური ურთიერთობა აქვს. კარგი პოლიტიკური ურთიერთობა აქვთ, ძალიან კარგად თანამშრომლობენ ერთმანეთთან. ამ შემთხვევაში, რა თქმა უნდა, ის ისრაელის მხარეს ვერ დაიჭერდა, რადგან მთელი მუსლიმური სამყაროს წინაშე შერცხვებოდა. ამიტომ ის ღაზას ,,პალესტინელების“ „დამცველი გახდა“.
ანუ, სიტყვისა და მოწოდების გარდა, თურქეთის მხრიდან პალესტინის სასარგებლოდ სერიოზული ქმედება არ იქნება, დარწმუნებულია თურქოლოგი. ექსპერტები თვლიან, რომ იგივე გზით და იმავე ლოგიკით ისრაელისგან თურქეთის წინააღმდეგ რაიმე ქმედებას არ უნდა ველოდოთ. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ისრაელისთვისაც შეუძლებელია რაიმე სერიოზული ნაბიჯის გადადგმა სომეხთა გენოციდის აღიარებასთან დაკავშირებით, დარწმუნებულია რეგიონულ საკითხებში ექსპერტი კარენ ჰოვჰანნისიანი.
„ვფიქრობ, თურქეთ-ისრაელის ურთიერთობები კიდევ უფრო გაღრმავდება, გადავლენ კრიზისულ სტადიაში, არ არის გამორიცხული, რომ ერთმა მეორე შეაშინოს სამხედრო ოპერაციების დაწყებით, რადგან ისრაელიც და თურქეთიც ძალიან გადამჭრელები არიან პალესტინის საკითხში. ჩვენ ვიცით, რომ თურქეთმა ერდოღანის სახით თავი მუსლიმური სამყაროს ლიდერად გამოაცხადა. ერდოღანი არ მალავს, რომ თავს თვლის მუსლიმური სამყაროს მამად, მაგრამ არ მგონია, რომ საქმე იქამდე მივიდეს, რომ ისრაელმა აღიაროს სომეხთა გენოციდი, რადგან ისრაელისთვისაც და მსოფლიოს სხვა ქვეყნებისთვისაც დგას საკითხის აღიარების საკითხი. სომხების გენოციდი არიარების საკითხი არის ხელკეტი თურქეთის დასაშინებლად“.
რეგიონული საკითხების ექსპერტი არმენ პეტროსიანი სომეხთა გენოციდის პოლიტიკური მიზნებით სპეკულირებას მიუღებლად მიიჩნევს. ის ასევე დარწმუნებულია, რომ ისრაელი არ აღიარებს სომეხთა გენოციდის ფაქტს, რადგან თვლის, რომ ებრაელების ჰოლოკოსტთან არც ერთი გენოციდის შედარება არ შეიძლება.
„რადგან პალესტინის კრიზისი უპრეცედენტო ესკალაციას აფიქსირებს და ამის საპასუხოდ თურქეთი მიმართავს საერთაშორისო სამართლებრივ ინსტანციებს და აყენებს საკითხს, ჩვენ კვლავ მოწმენი ვართ ისრაელის კონტრგანცხადებების, მაგრამ სომხების გენოციდის აღიარება არანაირად არ შედის ისრაელის ინტერესებში.”
ექსპერტი ისრაელის მიერ ამ თემის კიდევ ერთხელ გავრცელებას ამორალურ ნაბიჯად აფასებს, რადგან მათთვის პრობლემურ ვითარებაში სომეხი ხალხის გენოციდის თემას საკუთარი ინტერესების წინ წასაწევად იყენებენ.
