თურქეთს საკუთარ თავზე გადახტომა სურს, რაც ძალიან საშიშია რეგიონული და შიდაპოლიტიკური თვალსაზრისით. საფრასტიანი
მისი მაჩვენებლების მიხედვით, თურქეთი ითვლება საშუალო დონის ქვეყნად, მაგრამ ის ცდილობს შეუერთდეს მსოფლიოს ძლევამოსილ ზესახელმწიფოებს და მოითხოვს კიდეც გაეროს უშიშროების საბჭოს მუდმივი წევრების რაოდენობის გაზრდას, მაგრამ ეს პოლიტიკა ნამდვილად არ შეესაბამება თურქეთის პოლიტიკა და საკუთარ თავზე გადახტომას ჰგავს, რაც ძალიან საშიშია როგორც რეგიონული, ისე საშინაო პოლიტიკის თვალსაზრისით.
Armenpress-ის ინფორმაციით, ეს მოსაზრება პრესკონფერენციაზე გამოთქვა აკადემიკოსმა, თურქოლოგმა რუბენ საფრასტიანმა, სადაც ისაუბრა რეგიონულ მოვლენებსა და მათში თურქეთის როლზე.
„დღეს თურქეთი, რომელსაც სერიოზული ეკონომიკური პრობლემები აქვს, აგრძელებს დიდი ინვესტიციების განხორციელებას სამხედრო ინდუსტრიაში. გასულ წელს ერდოღანმა განაცხადა, რომ თურქეთი სამხედრო ინდუსტრიის პროდუქციის 80 პროცენტს აწვდის, რაც თანამედროვე მსოფლიოს სტანდარტებით საკმაოდ დიდი მაჩვენებელია. თურქეთი აწარმოებს სხვადასხვა ტიპის იარაღს, მათ შორის ძლიერ სამხედრო ხომალდებს. ამ პოლიტიკის წყალობით ანკარა ცდილობს გახდეს დამოუკიდებელი ფაქტორი სამხედრო თვალსაზრისით და ამავდროულად ემსახურება ერდოღანის მთავრობის ამბიციებს, რომელსაც სურს გადააქციოს ეს ქვეყანა გადამწყვეტი ხმით გეოპოლიტიკაში, ასევე მოახდინოს სამხედრო-სამრეწველო პროდუქციის ექსპორტი და გაყიდოს“, – განაცხადა საფრასტიანმა.
მისი დაკვირვებით, ამ პოლიტიკის საფუძველში ერდოღანის პირადი ამბიციებიც დგას, რადგან ის ნამდვილად გახდა ფენომენი მეზობელი ქვეყნის საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, ალბათ მეორე ადგილზეა ათათურქის შემდეგ, რომელსაც სურს თურქეთის რეპუტაციის ამაღლება მთელს მსოფლიოში. ანკარა სთავაზობს შუამავლის როლს სხვადასხვა კონფლიქტებში და წარმოგიდგენთ კონფლიქტების მოგვარების სხვადასხვა პროგრამებს, რაც ასევე ერდოღანის ამბიციების გამოხატულებაა. ამის ნათელი დასტურია რუსეთ-უკრაინის კონფლიქტი.
ახლო აღმოსავლეთში განვითარებულ მოვლენებზე, განსაკუთრებით პალესტინა-ისრაელის კონფლიქტზე და ამ კონტექსტში თურქეთის როლზე, საფრასტიანმა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ ოფიციალური ანკარა მკაცრად გმობს ისრაელს, მაგრამ ფაქტობრივად აგრძელებს ამ ქვეყანასთან სერიოზული ვაჭრობის შენარჩუნებას და ასევე განაგრძობს მისთვის ენერგიის მიწოდებას.
„ეს არის ორმაგი მიდგომა. ერდოღანმა ასევე მოითხოვა აქ სამშვიდობო როლის შესრულება, მაგრამ როგორც მოვლენების მსვლელობა გვიჩვენებს, ეს ორმაგი მიდგომა არ არის მიღებული არაბულ სამყაროში და ამიტომ თურქეთს არ ენდობა. იყო მომენტი, როცა თურქეთ-ისრაელის ურთიერთობა უკიდურესად დაიძაბა, მაგრამ სპეცსამსახურების ყოფილი უფროსის, ჰაკან ფიდანის მიერ განხორციელებული ფარული დიპლომატიის წყალობით, ურთიერთობის გარკვეულწილად დარეგულირება შესაძლებელი გახდა. მიუხედავად ამისა, ღაზას ომმა განაპირობა ის, რომ ყოველ შემთხვევაში საზოგადოებრივ დონეზე თურქეთ-ისრაელის ურთიერთობები ყველაზე დაბალ დონეზეა“, – ამბობს თურქი ექსპერტი.
სამხრეთ კავკასიაში განვითარებულ მოვლენებზე საუბრისას საფრასტიანმა აღნიშნა, რომ ბოლო დროს თურქეთის საგარეო პრეფერენციების მასშტაბით ჩვენს რეგიონთან და სომხეთთან დაკავშირებული პოლიტიკა შემცირდა.
„ეს იმითაა განპირობებული, რომ თურქეთს უფრო მეტად სურს თავისი დიდი თამაში ითამაშოს მსოფლიო დონეზე. მიუხედავად ამისა, ახლო აღმოსავლეთში გამწვავებული ვითარება აიძულებს თურქულ დიპლომატიას მეტი ყურადღება მიაქციოს ამ მიმართულებას, სამხრეთ კავკასიაში კი ანკარამ თავისი სურვილის ნაწილს მაინც მიაღწია, რადგან პირველად თურქული არმია არა მხოლოდ ნახიჩევანშია განთავსებული, არამედ თავად აზერბაიჯანშიც. თურქეთის უმაღლესი შტაბის წარმომადგენლები კოორდინაციას უწევენ აზერბაიჯანის არმიის მთავარი შტაბის საქმიანობას, რაც მოხდა იმ პირობებში, როდესაც ჩვენს რეგიონში რუსეთის ფედერაციის როლი პოლიტიკურად შესუსტდა. არსებული ვითარება ხელსაყრელია თურქული მხარისთვის, ამიტომ ის არ დგამს დამატებით ნაბიჯებს გავლენის გასაზრდელად, რადგან დაკავებულია, თავისი აღქმით, უფრო მნიშვნელოვანი საკითხებით“, – განაცხადა სპიკერმა.
მისი თქმით, თურქეთი ელოდება სომხეთის დათმობებს და ხელს მოაწერს სამშვიდობო ხელშეკრულებას იმ პირობებით, რასაც აზერბაიჯანი აყენებს, ამიტომ ანკარამ წინა პლანზე დააყენა ბაქო და ელოდება ამ უკანასკნელის მიზნების მიღწევას. სპიკერის თქმით, უაღრესად მნიშვნელოვანია ირანის პოზიციაც. მიუხედავად იმისა, რომ თურქეთი ანტიპატიურადაა განწყობილი ჩვენი სხვა მეზობლის მიმართ და კონკურენციას უწევს მას, ის ითვალისწინებს ირანულ ფაქტორს. ორივე მხარე ატარებს დაბალანსებულ პოლიტიკას, თავიდან იცილებს პირდაპირ დაპირისპირებას. ის, რომ ერდოღანის თურქეთი დაჟინებით არ მოითხოვს ეგრეთ წოდებული „ზანგეზურის დერეფნის“ დაუყონებლივ გახსნას და მის ექსპლუატაციას თურქულ-აზერბაიჯანული პირობებით, ირანის ფაქტორით არის განპირობებული.
რუსეთ-თურქეთის ურთიერთობების გაანალიზებისას, საფრასტიანმა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ მიუხედავად იმისა, რომ თურქეთი სტრატეგიულად განიხილება დასავლეთის განუყოფელ ნაწილად, არის აშშ-ს ლოიალური მოკავშირე და ნატოს ერთ-ერთი ყველაზე აქტიური წევრი, რუსეთ-თურქეთის ურთიერთობებში მნიშვნელოვანი ცვლილებები მოხდა გასულ 6-7 წელს, რომლებიც ტაქტიკური ხასიათისაა, რადგან ორივე მხარე დაინტერესებულია ურთიერთობების შემდგომი განვითარებით, საიდანაც მათ შეუძლიათ მიიღონ და უკვე იღებენ საკმაოდ დიდ სარგებელს.
„თურქეთი ეხმარება რუსეთს სანქციების გვერდის ავლით და ეს ორმხრივად მომგებიანი გარიგებაა, რადგან 2022 წელს რუსეთ-უკრაინის კონფლიქტის შემდეგ ანკარამ პირველ ექვს თვეში 20 მილიონი დოლარი მიიღო. ამანაც ხელი შეუწყო სამხრეთ კავკასიაში ორი ქვეყნის დაბალანსებულ პოლიტიკას, ანუ მათ დაიწყეს ერთმანეთის ინტერესების გაცნობიერება და მათი შეგუება. არის კიდევ ერთი გარემოება, რაზეც არც თუ ბევრს ლაპარაკობენ. თურქეთი შავ ზღვაზე რუსული გავლენის შემცირების შანსს არ უშვებს ხელიდან. ანკარამ დახურა სამხედრო გემების მოძრაობა ბოსფორის გავლით, რამაც მნიშვნელოვნად შეამცირა რუსული ფლოტი, რადგან ის უკრაინის მიზანმიმართულ დარტყმებს ექვემდებარება. ფაქტობრივად, თურქეთი არ აძლევს რუსეთს შავი ზღვის ფლოტის შევსების უფლებას, მას სურს, რომ თანდათან დასუსტდეს და დაკარგოს ყოფილი ძალა, რაც თურქეთის დიდი ხნის ოცნებაა“, – ამბობს თურქი ექსპერტი.
საფრასტიანის თქმით, ის, რომ რუსეთის პრეზიდენტის ვლადიმერ პუტინის ვიზიტი ანკარაში არ ხდება, სავარაუდოდ, ურთიერთობების გაყინვამ გამოიწვია და საკითხავია, მოხდება თუ არა ეს უახლოეს მომავალში მაინც. მოსკოვში აშკარად იციან, რომ თურქული მხარე არ ერიდება ისეთი ნაბიჯების გადადგმას, რომლებიც აშკარად ეწინააღმდეგება რუსეთის ინტერესებს.
მანველ მარგარიანი
